dleontsinis

ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ

Jerzy GROTOWSKI

ΕΡΩΤΗΣΗ. Αυτό που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ στη δουλειά σας είναι η διάσταση του σώματος. Στις Κινήσεις του Γεωργίου Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ, διαπιστώνουμε επίσης την ίδια επιμονή για την επαφή με το σώμα. Δε γνωρίζω τις σχέσεις σας με τη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ και πώς τον γνωρίσατε, αλλά νιώθω ότι έχετε μαζί του κάτι κοινό, της ίδιας τάξης, μια πολύ εκλεπτυσμένη έρευνα που στηρίζεται σε ένα εξαιρετικά ισχυρό σωματικό υπόβαθρο.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

J. Webb, The harmonious Circle: The lives and works of GJ. Gurdjieff, P.D. Ouspensky and their followers, (N.York, 1980) Σ.τ.Ε.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γιέρζυ Γκροτόφσκυ. Γνωρίζετε τον "Αρμονικό Κύκλο" (The Harmonious Circle") του Webb ; Είναι ένα βιβλίο κάπως επιδεικτικό, αλλά ενδιαφέρον. Περιέχει πολλές εικασίες και κουτσομπολιά. Στο τέλος, σε μια εκτενή βιβλιογραφία, αναφέρει το βιβλίο μου "Για ένα φτωχό θέατρο" σαν παράδειγμα του "πώς οι ιδέες του Γκουρτζίεφ για το θέατρο έχουν επηρεάσει ή είναι μυστηριωδώς παράλληλες με τις ιδέες της πρωτοπορίας". Το παράδοξο είναι ότι, την εποχή που ετοίμαζα αυτό το βιβλίο, δεν γνώριζα καν το όνομα του Γκουρτζίεφ. Αργότερα, άκουσα να μιλούν για το βιβλίο του Ουσπένσκυ, και τότε μόνο άρχισα να διαβάζω σχετικά με τον Γκουρτζίεφ. Αφού συγκέντρωσα στα χέρια μου κάποιο υλικό, διαπίστωσα ότι πραγματικά υπήρχε μια παρόμοια χρήση κάποιων όρων, όπως για παράδειγμα "μηχανικότητα" και "συνειρμοί". Αλλού οι όροι διαφέρουν, αλλά βρίσκουμε ομοιότητες σε περιπτώσεις όπως η "κοινωνική μάσκα", η "προσωπικότητα" και τόσα άλλα, τόσα άλλα! Αυτό που ίσως θα μπορούσαμε να αναφέρουμε σαν πιο σημαντικό, είναι το σύνθετο της ανθρώπινης φύσης, που περιλαμβάνει το σώμα, και την εσωτερικότητα - και με κάτι ίσως ακόμη, που θα πρέπει να πραγματοποιηθεί ή να συντελεσθεί- προσανατολίζοντας τα προς εκείνο που σήμερα ονομάζω "κατακόρυφο άξονα ".

Σήμερα, η δουλειά μου συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το αρχαίο τραγούδι, με το "δονητικό" τραγούδι. Στην περίοδο του "Θεατρικού Εργαστηρίου" μου, όπως για παράδειγμα στο έργο "'Ο Ανυποχώρητος Πρίγκιπας"' (Le Prince Constant), η έρευνα μου επικεντρωνόταν λιγότερο στο τραγούδι, αλλά ήταν ήδη κατά κάποιο τρόπο μια δράση αδόμενη. Πάντοτε θεωρούσα πολύ παράδοξη την προσπάθεια να δουλεύει κανείς τη φωνή ή το τραγούδι ή ακόμη τα προφερόμενα λόγια, αποκόβοντας τα από τις αντιδράσεις του σώματος. Οι δύο αυτές πλευρές είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους, η μία εξαρτάται από την άλλη. Θα πρέπει, ακόμη, να σταθούμε λίγο και να αναρωτηθούμε: "Τι προϋπάρχει πριν από μια μικρή σωματική δράση;" Πριν από μια μικρή σωματική δράση υπάρχει η παρόρμηση. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται το μυστικό κάποιου πράγματος πολύ δύσκολου να το συλλάβουμε, επειδή η παρόρμηση είναι μια αντίδραση που αρχίζει κάτω από το δέρμα και είναι ορατή μόνον όταν έχει ήδη μεταβληθεί σε μια μικρή δράση. Η παρόρμηση είναι τόσο σύνθετη, που δεν μπορεί κανείς να πει ότι ανήκει αποκλειστικά στη σωματική σφαίρα. Στο Workcenter που δημιούργησα στην Ποντεδέρα της Ιταλίας, όλα όσα σχετίζο-νται με τα τεχνικά στοιχεία είναι όπως ακριβώς και στις τέχνες του θεάματος. Δουλεύουμε πάνω στο τραγούδι, στις δονητικές ιδιότητες του τραγουδιού, τις παρορμήσεις και τις σωματικές δράσεις, τις μορφές της κίνησης• μπορεί ακόμη να εμφανισθούν και αφηγηματικά μοτίβα. Και όλα αυτά διυλίζονται και διαρθρώνονται μέχρις ότου σχηματίσουν μία δομή τέλεια, ακριβή και επαναλήψιμη σαν ένα θέαμα: μία Δράση. Κι ωστόσο δεν πρόκειται για θέαμα. Μπορούμε να το ονομάσουμε η τέχνη σαν όχημα, ή ακόμη, η αντικειμενικότητα της τελετουργίας. Αλλά όταν μιλώ για τελετουργία, δεν εννοώ ούτε μια ιεροτελεστία ούτε μια γιορτή, κι ακόμη λιγότερο έναν αυτοσχεδιασμό με τη συμμετοχή ανθρώπων εξωτερικών προς την ομάδα. Δεν πρόκειται επίσης ούτε για μια σύνθεση ετερόκλιτων τελετουργικών μορφών, που προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου. Όταν αναφέρομαι στο τελετουργικό, μιλώ για την αντικειμενικότητα του. Αυτό σημαίνει ότι τα στοιχεία της Δράσης είναι, με βάση τις άμεσες επιδράσεις τους, τα όργανα εργασίας πάνω στο σώμα, στην καρδιά και το κεφάλι των "δρώντων" ("actuants").

Ε. Σε αυτή την τριαδική διαίρεση -σώμα, καρδιά, κεφάλι- βρίσκετε κάποια συσχέτιση με τον Γκουρτζίεφ;

Γ. Γ. Αυτό το σχήμα μου ήλθε από κάποια άλλη πηγή. Είμαι πεισμένος ότι ο Γκουρτζίεφ είχε δίκιο να υπογραμμίζει την τριαδική σύνθεση του ανθρώπου, αναζητώντας να εδραιώσει πάνω σε αυτήν μια σωστή ισορροπία. Έβλεπε με σαφή τρόπο αυτό το πράγμα, ωστόσο το να βλέπεις τα πράγματα με σαφή τρόπο δεν οδηγεί υποχρεωτικά και στο να πράττεις. Νομίζω ότι ο Γκουρτζίεφ έβλεπε τα πράγματα με σαφή τρόπο στοχεύοντας, ακριβώς, στην πράξη.

Ε. Έχετε επικαλεσθεί ένα σκοπό που υπερβαίνει το θέατρο. Φαντάζομαι ότι στα πλαίσια της τωρινής εργασίας σας πρόκειται για κάτι που ανήκει στο επίπεδο της διαρκούς εκπαίδευσης και αφορά τον ίδιο τον καλλιτέχνη, το πρόσωπο που δρα, τον "δρώντα", όπως τον ονομάζετε. Εννοείτε μήπως κάτι που αποτελεί τεχνική και ταυτόχρονα έκθεση του δρώντα σε μια κατάσταση, που πρέπει να τον οδηγήσουν να αγγίξει το κατακόρυφο που επικαλείσθε ;

Γ. Γ. Το κατακόρυφο. Το φαινόμενο αυτό είναι ενεργειακής τάξης. Είναι σαν ένα είδος ανελκυστήρα, αλλά όπως ήταν αυτός σε κάποια πολύ αρχαία εποχή, στις λεγόμενες πρωτόγονες κοινωνίες, δηλαδή ένα μεγάλο καλάθι με σχοινί, με το οποίο, αυτός που βρίσκεται μέσα, θα πρέπει να μετακινηθεί με δική του προσπάθεια από το ένα επίπεδο στο άλλο. Το ζήτημα του κατακόρυφου άξονα σημαίνει το πέρασμα από ένα, θα λέγαμε, χονδροειδές επίπεδο-θα μπορούσαμε κατά κάποιο τρόπο να το πούμε σε εισαγωγικά "καθημερινό"- προς ένα ενεργειακό επίπεδο πολύ πιο φίνο, ή ακόμη, προς τη σύνδεση με κάτι ανώτερο (haute connexion). Σε αυτό το σημείο, δεν θα ήταν σωστό να πούμε περισσότερα, υποδεικνύω απλώς το πέρασμα, την κατεύθυνση. Εκεί, υπάρχει επίσης κι ένα άλλο πέρασμα. Αν προσεγγίσουμε τη σύνδεση με κάτι ανώτερο, δηλαδή αν έχουμε να κάνουμε με την ενεργειακή ποιότητα μιας πολύ πιο εκλεπτυσμένης ενέργειας, δημιουργείται το ζήτημα του πώς κατεβαίνουμε μεταφέροντας αυτό το πολύ φίνο πράγμα προς την πιο συνηθισμένη πραγματικότητα, που συνδέεται με την "πυκνότητα" του σώματος.

Ε. Για να το οδηγήσουμε προς τη δράση ;

Γ. Γ. Ναι, προς τη δράση, αλλά επίσης και προς όλα όσα συνδέονται με τη σωματική πυκνότητα. Μου φαίνεται πως είναι μια προσέγγιση που έχει κάτι κοινό με όσα μπορεί να διαβάσει κανείς για τον Γκουρτζίεφ. Δεν τολμώ πραγματικά να το βεβαιώσω, επειδή, όπως έχω ήδη πει, όσα γνωρίζω για τον Γκουρτζίεφ προέρχονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από βιβλία. Αντίθετα, υπάρχει μια πολύ σημαντική για μένα σφαίρα, όπου χρησιμοποιώ απ' ευθείας έναν όρο του Γκουρτζίεφ, όταν, συγκεκριμένα, μιλώ για την ουσία. Σίγουρα υπάρχει μία περιοχή, όπου έχω διεισδύσει τουλάχιστον στον ορισμό της λέξης.

Ε. Σχετικά με αυτό που μόλις είπατε, εκτιμάτε πως έχετε προσεγγίσει το τρίτο επίπεδο, το διανοητικό, ή δεν το έχετε αγγίξει ;

Γ. Γ. Α! ναι, το διανοητικό επίπεδο, ξέρετε, είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, επειδή με αυτό κυρίως πέφτουμε ευκολότερα στην αυταπάτη ότι ανακαλύπτουμε τα

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Performer dans Workcenter of Jerzy Grotowski, p. 36-41. Centro per la Speri-maentazione e la Ricerca Teatrale, Pontedera, Italie, 1988. Φυλλάδιο εκτός εμπορικής κυκλοφορίας.
2. Το κατώτερο μέρος - το πιο αυτόματο - της λειτουργίας της σκέψης, αυτό που ο Γκουρτζίεφ ονομάζει "συσκευή μορφοποίησης" ή "μορφοποιητική σκέψη". Βλ. P.D. Ouspensky, U homme et son evolution possible, p. 88.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

πράγματα, ενώ δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να παράγουμε έναν θόρυβο πληροφοριών. Εδώ βρίσκεται το πρόβλημα με το διανοητικό επίπεδο. Το διανοητικό επίπεδο απαιτεί δύο πράγματα. Από τη μια, έναν πολύ καλό υπολογιστή και, από την άλλη, ελευθερία απέναντι σε αυτόν τον υπολογιστή. Στη Δύση, για παράδειγμα, έχουμε άτομα με τη διάνοια ενός τέλειου υπολογιστή, αλλά που έχουν καταβροχθιστεί από αυτόν τον υπολογιστή.

Ε. Ένας καλοφτιαγμένος νους, αλλά υπάκουος, αυτό είναι το σημαντικότερο;

Γ. Γ. Ναι, αυτό είναι.

Ε. Μας ενδιαφέρει λοιπόν να περάσουμε σε ένα ανώτερο ή πιο εκλεπτυσμένο επίπεδο αντίληψης. Μπορούμε να πούμε ότι αυτό βρίσκεται πολύ κοντά στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ. Πρόκειται για το μετασχηματισμό της εσωτερικής κατάστασης.

Γ. Γ. Πρόκειται για την εργασία πάνω στον ίδιο τον εαυτό. Αυτή την έκφραση, αυτήν τη διατύπωση, "εργασία πάνω-στον-εαυτό", την επαναλάμβανε πάντοτε ο Στανισλάβσκι και την έχω πάρει από αυτόν. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο τίτλος του θεμελιώδους έργου του είναι "Η εργασία του ηθοποιού πάνω στον εαυτό του" - δυστυχώς όμως αυτός ο τίτλος δεν διατηρήθηκε στη γαλλική και στην αγγλική μετάφραση*. Στην περίοδο της καθαυτό θεατρικής δουλειάς μου, δηλαδή στην πρώτη περίοδο της δουλειάς μου, η δράση του ηθοποιού αποτελούσε επίσης μια πρόκληση απέναντι στον θεατή. Αλλά στην τωρινή μου εργασία, στην Τέχνη σαν όχημα, ο θεατής, κατά κανόνα, δεν υπάρχει.

Ε. - Αυτή η άποψη δεν είναι κάπως δύσκολα αποδεκτή;

Γ. Γ. Πρόκειται απλώς για μια μορφή άσκησης. Είναι μια δουλειά που δεν προορίζεται για τους θεατές. Θα έλεγα ότι, όταν μία γκουρτζιεφική ομάδα εκτελεί τις Κινήσεις, αυτές οι Κινήσεις δεν προορίζονται για θεατές. Να πώς μπορεί να γίνει κατανοητή η στάση μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μάρτυρες της δουλειάς μας. Έπειτα από πολλά χρόνια, εμφανίστηκαν. Υπήρξαν ομάδες του νέου θεάτρου ή του θεάτρου έρευνας, που έχουν παρακολουθήσει αυτό που κάνουμε. Κι εμείς από τη δική μας πλευρά έχουμε παρακολουθήσει τα δικά τους θεάματα και τις ασκήσεις τους. Καθεμία από αυτές τις συναντήσεις έκλεινε με μία αναλυτική συζήτηση, που είχε σαν άξονα τα τεχνικά στοιχεία του επαγγέλματος• αποφεύγαμε κάθε "πνευματική συζήτηση", επειδή η "πνευματική συζήτηση" εκφυλίζεται πολύ εύκολα. Είχαμε σχεδόν εξήντα συναντήσεις αυτού του τύπου, ορισμένες από τις οποίες κράτησαν πολλές ημέρες. Θα ήθελα να επαναλάβω εδώ, επειδή

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σ.τ.Μ.: Η μετάφραση του βιβλίου αυτού στην ελληνική γλώσσα είχε κυκλοφορήσει με τον τίτλο "Πλάθοντας ένα ρόλο".

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

θα πρέπει να το υπογραμμίσω έντονα, ότι όλα τα στοιχεία της εργασίας μας είναι περίπου τα ίδια, όπως και στις τέχνες του θεάματος, και τα στοιχεία αυτά έχουν υποβληθεί σε αυστηρή επεξεργασία. Όταν χρησιμοποιώ τη λέξη "στοιχεία", έχω στο νου μου τις σωματικές δράσεις, το τέμπο, τη σύνθετη κίνηση, την επαφή, το λόγο, και πρώτα από όλα τα αρχαία τραγούδια με τις δονητικές τους ιδιότητες. Αλλά ανάμεσα σε αυτή τη δουλειά και στις τέχνες του θεάματος υπάρχει μια διαφορά αφετηρίας.

Ε. - Ποια είναι αυτή η διαφορετική αφετηρία ;

Γ. Γ. Προκειμένου να περιγράψω αυτή την αφετηρία, η καλύτερη λέξη θα ήταν εγρήγορση, δηλαδή μία γνωστική λειτουργία που δεν συνδέεται με τη γλώσσα, με τη λειτουργία του υπολογιστή αλλά αντίθετα με την παρουσία. Σίγουρα, θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι η εγρήγορση συνδέεται με μια νοημοσύνη, αλλά βεβαίως στην περίπτωση αυτή πρόκειται για μια άλλη νοημοσύνη, που συναντιέται με την καρδιά, με την ψυχική σφαίρα και το συναίσθημα. Πρόκειται για κάτι τελείως διαφορετικό από τη γνωστή μας σούπα των προβολών, των απωθήσεων και των εξαρτήσεων• είμαστε στον ίδιο χώρο, αλλά σε πολύ ανώτερο επίπεδο και, σε αυτό το σημείο, δεν υπάρχει κάποια αντιληπτή διαφορά μεταξύ αυτής της ανώτερης "ψυχής" κι εκείνης της ανώτερης "νοημοσύνης"• οι δύο αυτές όψεις είναι εδώ στενά συνδεδεμένες και ίσως ταυτόσημες.

Ε. - Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι είναι πολύ πιο εύκολο να μιλούμε για την «εγρήγορση» με τεχνικούς όρους, παρά με τις συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις της συνηθισμένης γλώσσας ;

Γ. Γ. Κι εγώ θα το προτιμούσα, όσο είναι δυνατό, να μιλούμε πάντοτε με τρόπο τεχνικό. Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι αυτό δεν επαρκεί, και να που βρίσκεται η δυσκολία. Η τεχνική επισημαίνει, είναι σαν τα σήματα στο δρόμο, που υποδεικνύουν ποια κατεύθυνση να πάρουμε. Αλλά υπάρχουν πολλά πράγματα, που προηγούνται της τεχνικής και που απαιτούν κάποιου είδους δέσμευση, ενώ υπάρχουν και πολλά πράγματα, που έρχονται μετά την τεχνική και είναι, κατά κάποιο τρόπο, αδύνατο να διατυπωθούν.

Ε. - Ας μιλήσουμε λοιπόν για τα οργανικά στοιχεία και για τη δομή της τωρινής εργασίας σας.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*             Σ.τ.Μ.: Στο γαλλικό κείμενο χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος awareness. Σ.τ.Μ.: Στο γαλλικό κείμενο χρησιμοποιείται ο όρος "psyche".

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γ. Γ. Με τον τρόπο που μιλάτε, υπονοείτε ότι είναι αναγκαία μία δομή. Ναι, έχει θεμελιώδη σημασία. Αν πάρουμε την Τέχνη σαν Όχημα , δεν γίνεται να εργαστεί κάποιος πάνω στον εαυτό του χωρίς ένα δομημένο πλαίσιο, χωρίς μια παρτιτούρα αυτού που κάνει, χωρίς μία Δράση (ανάλογη με αυτή ενός θεάματος ή μιας τελετουργίας), που να περιλαμβάνει μια αρχή, μια ανάπτυξη κι ένα τέλος, όπου κάθε στοιχείο έχει την εύλογη θέση του, απαραίτητη από τεχνική πλευρά. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Ένα ορισμένο τραγούδι δεν πρέπει να τοποθετηθεί ούτε λίγο πριν ούτε λίγο μετά από κάποιο άλλο τραγούδι. Μιλώ για τραγούδια πολύ αρχαία, που συνδέονται με την τελετουργική προσέγγιση, επειδή αυτό είναι το δικό μας υλικό εργασίας. Εδώ, οι δονητικές ιδιότητες του ενός ή του άλλου τραγουδιού δεν είναι οι ίδιες, ως προς την ενεργειακή ανταπόκριση που προκαλούν. Από την άλλη, μιλώντας μόνο για την τεχνική, θα έλεγα ότι, αφού ψάλλουμε και βρούμε τις δονητικές ιδιότητες ενός ύμνου που έχει εξαιρετική λεπτότητα, δεν θα πρέπει να αφήσουμε να χαθεί αμέσως αυτός ο ύμνος, αλλά να κατεβούμε, για παράδειγμα, προς το επίπεδο ενός άλλου τραγουδιού, πιο ενστιχτικου, διατηρώντας κάτι από τον ύμνο στα μύχια του εαυτού μας. Προφανώς, αυτό είναι ένα πάρα πολύ απλουστευτικό παράδειγμα. Στο σημείο αυτό επανέρχομαι στο ζήτημα της διαφορετικής επίδρασης που έχουν τα διάφορα αρχαία τραγούδια. Υπάρχει μια λογική όσον αφορά τον κατακόρυφο άξονα προς την εκλέπτυνση και την κάθοδο από το εκλεπτυσμένο προς την πυκνότητα του κορμιού. Η δομή, η παρτιτούρα που πρόκειται να εκτελεσθεί, είναι σαν μια σπονδυλική στήλη. Αν δεν διαθέτουμε δομή, όλα διαλύονται και γίνονται σούπα. Η "Οργανικότητα". Θίξατε με τη λέξη αυτή ένα άλλο μοτίβο, είναι κι αυτή επίσης μια λέξη του Στανισλάβσκι. Τι είναι η οργανικότητα; Είναι το να ζεις σε συμφωνία με τους φυσικούς νόμους, αλλά σε ένα πρωτογενές επίπεδο. Το σώμα μας είναι ένα ζώο, ας μην το λησμονούμε αυτό. Δεν λέω ότι είμαστε ζώα, λέω ότι το σώμα μας είναι ένα ζώο. Επομένως, η οργανικότητα συνδέεται με την παιδική πλευρά μας. Το παιδί είναι σχεδόν πάντοτε οργανικό. Η οργανικότητα είναι κάτι που το έχεις κυρίως όταν

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Στ.Ε Στην πραγματικότητα έχουμε ήδη μιλήσει για τρεις κρίκους μιας πολύ μακριάς αλυσίδας, τον κρίκο της παράστασης, τον κρίκο των δοκιμών για την παράσταση, τον κρίκο δοκιμών όχι πράγματι για την παράσταση... Αυτό για τη μία άκρη της αλυσίδας. Στην άλλη άκρη βρίσκεται κάτι πολύ παλιό αλλά άγνωστο στο σημερινό πολιτισμό: η Τέχνη σαν Όχημα - έκφραση που χρησιμοποίησε ο Πήτερ Μπρουκ για να ορίσει την παρούσα δουλειά μου... Εάν όλα τα στοιχεία της παράστασης είναι επεξεργασμένα και συναρμολογημένα με ακρίβεια (το μοντάζ), ένα αποτέλεσμα εμφανίζεται στην αντίληψη του θεατή, ένα θέαμα, μια ορισμένη ιστορία - ως ένα βαθμό η παράσταση δεν εμφανίζεται πάνω στη σκηνή αλλά στην αντίληψη του θεατή. Αυτή είναι η φύση της Τέχνης σαν Αναπαράσταση. Στην άλλη άκρη της μακριάς αλυσίδας των παραστατικών τεχνών βρίσκεται η Τέχνη σαν Όχημα, η οποία επιδιώκει να δημιουργήσει το μοντάζ όχι στην αντίληψη των θεατών αλλά στους καλλιτέχνες οι οποίοι δρουν. Αυτό έχει ήδη υπάρξει στο παρελθόν, στα αρχαία Μυστήρια..» Γ. Γκροτόφσκυ. Από τη θεατρική ομάδα, στην τέχνη σαν όχημα. Από το βιβλίο του Τόμας Ρίτσαρντς Για τη δουλειά με τον Γκροτόφσκυ πάνω στις σωματικές δράσεις. Μετάφραση Κ. Αν. Θέμελης. Δωδώνη

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

είσαι νέος, και λιγότερο όταν γερνάς. Προφανώς είναι δυνατό να επιμηκύνουμε τη ζωή της οργανικότητας με αγώνα ενάντια στις αποκτημένες συνήθειες, ενάντια στη μηχανική συνέχιση της καθημερινής ζωής, σπάζοντας κι εξαλείφοντας τα στερεότυπα της συμπεριφοράς, επιστρέφοντας σε μιαν ανταπόκριση πιο πρωτογενή, πριν καταλήξουμε στην πολύπλοκη ανταπόκριση. Το ζήτημα που μου φαίνεται θεμελιώδες είναι ότι πρέπει να φροντίζουμε να έρχεται πριν από τη μορφή, αυτό που πρέπει να προηγείται, δηλαδή μια διαδικασία που μας φέρνει στη μορφή. Σε ένα πρόσφατο κείμενο μου δίνω το παράδειγμα της έννοιας του πολεμιστή, με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Λέω εκεί ότι στον πολεμιστή που βρίσκεται σε πλήρη οργανικότητα, μια όσμωση μπορεί να συμβεί ανάμεσα στο σώμα και την ουσία και τότε φαίνεται αδύνατο να τα διαχωρίσουμε. Αλλά αυτό δεν είναι μία συνεχής κατάσταση και δεν διαρκεί παρά μόνο για μια σύντομη περίοδο. Είναι, όπως θα έλεγε ο Ζεάμι: το άνθος της νεότητας. Όταν, λοιπόν, υπάρχει αυτή η όσμωση, το σώμα-και-ουσία, θα πρέπει να βρούμε τον τρόπο να συλλάβουμε την ουσία, να την αγγίξουμε. Με τη γλώσσα που χρησιμοποιούσα παλαιότερα θα μπορούσα επίσης να πω ότι δεν είναι τόσο συνοπτικά σώμα-και-ουσία, αλλά πρόκειται για την οργανικότητα της ουσίας. Σε μια ορισμένη περίοδο διαθέτεις εν δυνάμει το σώμα-και-ουσία, και κατόπιν ίσως να αποκτήσεις το σώμα της ουσίας. Αυτό συμβαίνει μετά από μια δύσκολη εξέλιξη, μια προσωπική εξέλιξη που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο καθήκον του καθενός μας, αλλά που σπανίως κατορθώνεται. Μέσα σε αυτό το κείμενο, αναφέρθηκα σε μια φωτογραφία του Γκουρτζίεφ κι αυτό εκνεύρισε πολύ μερικούς αναγνώστες. Είπα, με τρόπο εξαιρετικά ελλειπτικό, ότι πάνω σε αυτή τη φωτογραφία μπορεί κανείς να δει, μέσα στον τρόπο με τον οποίο είναι παρών ο Γκουρτζίεφ σε αυτήν, μια ορισμένη εικόνα του "σώματος της ουσίας". Μήπως ήταν, ίσως, πολύ προκλητικό; Βλέπει κανείς τον Γκουρτζίεφ γέρο, καθισμένο σε έναν πάγκο, πολύ γέρο...

Ε. - Με το παλτό και το μαύρο καπέλο ;

Γ. Γ. Με ένα ελαφρύ παλτό κι ένα γούνινο σκούφο. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Πέρασμα από το σώμα-και-ουσία στο σώμα της ουσίας. Είναι κάτι πολύ δύσκολο να το διατυπώσει κανείς, προσπαθώ να το πω μεταφορικά, αλλά η μεταφορά χάνει σε ακρίβεια, κι εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Στην αρχή της εργασίας, κι επίσης κατά την περίοδο που είναι κανείς νέος, το επίπεδο της οργανικότητας έχει θεμελιώδη σημασία. Αλλά το να μένεις στο επίπεδο του σώματος σημαίνει να αποσυντίθεσαι, να καταστρέφεσαι ή, για να το πούμε με έναν ακόμη πιο ωμό τρόπο μαζί με τον Μάιστερ Έκχαρτ, είναι σαν να "σαπίζεις μαζί με το σώμα". Επομένως, υπάρχει κάτι άλλο να ανακαλύψουμε. Και τι σημαίνει να ανα-καλύψουμε; Σημαίνει ότι θα πρέπει να πράξουμε. Πάντοτε εμφανίζεται το ζήτημα του πράττειν.

Ε. - Στην τωρινή σας εργασία, ποια ορολογία χρησιμοποιείτε;

Γ. Γ. Έχουμε σαν αρχή, η γλώσσα της δουλειάς μας να είναι παρόμοια με αυτή του κόσμου του θεάματος, αλλά με αναφορές στη μέθοδο των σωματικών δράσεων του Στανισλάβσκι. Αντίθετα, για να εργαστούμε πάνω στα αρχαία τραγούδια και στις δονητικές τους ιδιότητες, χρειάστηκε να αναπτύξουμε μια νέα ορολογία. Στη δική μας δουλειά, η πλευρά των "παρορμήσεων" είναι ιδιαίτερα τονισμένη. Κατά γενικό κανόνα, μπορούμε να πούμε ότι προσπαθούμε να μην παγώσουμε τη γλώσσα. Μεταχειριζόμαστε μια γλώσσα "χρηστική", ας την πούμε, που λειτουργεί αποκλειστικά ανάμεσα στα άτομα που εργάζονται. Εκεί όπου προσεγγίζουμε τις πιο σύνθετες μορφές της λεγόμενης "εσωτερικής" εργασίας, αποφεύγω όσο το δυνατόν κάθε λεκτική διατύπωση. Αποφεύγω, για παράδειγμα, να διατυπώνω με λέξεις το ζήτημα των ενεργειακών κέντρων, που μπορούμε να εντοπίσουμε στο σώμα. Λέω βέβαια "που μπορούμε να εντοπίσουμε στο σώμα", επειδή τούτο δεν είναι εντελώς σαφές. Συνδέονται με τη βιολογική ή με κάποια πιο σύνθετη σφαίρα; Πιο γνωστά είναι τα κέντρα σύμφωνα με την παράδοση της γιόγκα, αυτά που ονομάζονται τσάκρας. Είναι σαφές ότι μπορούμε να ανακαλύψουμε, με ακρίβεια, την παρουσία ενεργειακών κέντρων στο σώμα, αρχίζοντας από αυτά που είναι περισσότερο συνδεδεμένα με τη βιολογική επιβίωση, συνεχίζοντας με τις σεξουαλικές παρορμήσεις, και ούτω καθεξής, περνώντας από κέντρα όλο και πιο σύνθετα (ή να πούμε, πιο εκλεπτυσμένα ;), και ότι αυτό μπορεί να το νιώσει κανείς σαν μια σωματική τοπογραφία, θα μπορούσαμε δηλαδή να σχηματίσουμε ένα χάρτη. Όμως ένας νέος κίνδυνος παρουσιάζεται τότε. Αν αρχίσουμε να μανιπιουλάρουμε τα νέα κέντρα (κέντρα υπό την έννοια περίπου των ινδουιστικών τσάκρας), αρχίζουμε να μετασχηματίζουμε μια φυσική διαδικασία σε δουλειά μηχανικού, κάτι καταστροφικό. Γίνεται ένας τύπος, μία τυποποίηση. Γιατί λέω "με την έννοια των τσάκρα'; Επειδή η παράδοση των κέντρων υπάρχει σε διάφορους πολιτισμούς. Ας πούμε ότι στον κινέζικο πολιτισμό συνδέονται, λίγο πολύ, με την ίδια παράδοση, των Ινδών. Αλλά μία ανάλογη παράδοση υπήρχε και στην Ευρώπη. Στα κείμενα του Gichtel, για παράδειγμα, του 17ου αιώνα βρίσκουμε σχέδια, που είναι πολύ διδακτικά από αυτή την άποψη. Αν τα διατυπώσουμε με λέξεις όλα αυτά, υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να μανιπιουλάρουμε τις αισθήσεις που μπορούμε να προκαλέσουμε τεχνητά σε διάφορα σημεία του σώματος. Προτιμώ λοιπόν μια ορολογία λιγότερο παγιωμένη, έστω και αν, με μια εργασία ακρίβειας, ανακαλύπτουμε εντελώς ακριβή και παγιωμένα πράγματα. Εν πάση περιπτώσει, πρόκειται για μία κλίμακα -ακριβώς όπως η κλίμακα του Ιακώβ- και ξαναβρίσκω πάλι την έννοια του κατακόρυφου άξονα. Στην κλίμακα του Ιακώβ υπάρχουν δυνάμεις που ανέρχονται και δυνάμεις που κατέρχονται. Δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε τις δύο κατευθύνσεις. Θα μπορούσαμε μια χαρά να σκεφτούμε πως πρέπει να εγκαταλείψουμε τη σωματική παρουσία για να παραμείνουμε σε κάτι άλλο, αλλά δεν πρόκειται γι' αυτό. Είναι αποδεκτό "να εγκαταλείψουμε", εφ όσον το σώμα δεν στερείται εκείνη τη στιγμή τις ικανότητες του, εφ' όσον διατηρεί το δικό του τρόπο να συνεχίζει τα καθήκοντα του. Αλλά υπάρχει επίσης και ο τρόπος της καθόδου. Αν φθάσουμε σε κάτι πιο εκλεπτυσμένο, με ποιο τρόπο θα φέρουμε αυτό το εκλεπτυσμένο προς το λιγότερο εκλεπτυσμένο;

Ε. - Όταν είδατε για πρώτη φορά το φιλμ για τις Κινήσεις, ποιες ήταν οι εντυπώσεις σας;

Γ. Γ. Έμεινα με την εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με κάτι το εξαιρετικά έγκυρο. Αυτό που με κατέπληξε είναι η παρατήρηση της κυρίας ντε Σάλτσμαν με αφορμή την κίνηση των χεριών, μια παρατήρηση πολύ απλή: "Στην αρχή μιας κίνησης, η ενέργεια μπαίνει συνειδητά, αλλά όταν χαμηλώνουμε το ένα χέρι μας, για παράδειγμα, συχνά δεν υπάρχει συνειδητότητα κατά τη διάρκεια της κίνησης. Η κίνηση κάνει να χάνουμε τη συνείδηση". Αυτό είναι κρίσιμο. Κάτι άλλο που με κατέπληξε είναι ότι σε ορισμένα σύνθετα μέρη -που θα μπορούσαμε να τα συγκρίνουμε με τελετουργία- απέφυγαν τον κίνδυνο του εστετισμού. Με φόρμες αυτού του τύπου, ο κίνδυνος είναι να επιδιώκουμε τη λεγόμενη ομορφιά. Είναι ένας θανάσιμος κίνδυνος. Αυτό δεν παρουσιάστηκε πουθενά και μου προκάλεσε μεγάλη έκπληξη. Είναι πολύ σημαντική τεχνική. Προτού δω το φιλμ, είχα διαβάσει ορισμένες περιγραφές, ορισμένα πράγματα σχετικά με τις Κινήσεις του Γκουρτζίεφ, κι επομένως είδα το φιλμ σαν μια επιβεβαίωση. Οι Κινήσεις είναι κάτι θεμελιώδες. Ο Γκουρτζίεφ είναι ριζωμένος μέσα σε μια παράδοση πολύ αρχαία, και ταυτόχρονα είναι σύγχρονος. Είχε την ικανότητα, με μια εξαιρετική μαεστρία, να δρα σε συμφωνία με το σύγχρονο κόσμο. Αποτελεί μια πολύ σπάνια περίπτωση. Στην εποχή μας, γύρω από αυτά τα προβλήματα, υπάρχουν τόσες απόπειρες εύκολες, επιφανειακές ή απλούστατα συναισθηματικού τύπου! Και να που σε αυτό το σημείο εμφανίζεται ξαφνικά ένα πρόσωπο που φέρνει μια αυστηρή έρευνα και πρακτική. Το τονίζω Έρευνα. Για μένα, υπάρχει εδώ ένα πολύ ισχυρό στοιχείο έρευνας. Δεν είναι μόνο σαν να φυτεύουμε ένα κλαδί μιας αρχαίας παράδοσης, πρόκειται επίσης, στο ίδιο επίπεδο, για μια έρευνα σε βάθος που έχει αφετηρία αρχαία στοιχεία, αλλά είναι επίσης και σύγχρονη έρευνα. Αυτός είναι εξάλλου ο μόνος τρόπος να ριζώσουν οι παραδόσεις.

Ε. - Μέσα από τα βιβλία που διαβάσατε, όπως για παράδειγμα, τις "Ιστορίες του Βεελζεβούλ", αυτές οι ιδέες παρουσιάζονται καμιά φορά σαν πολύ αρχαίες πληροφορίες και στη συνέχεια μας καλούν να τις επαληθεύσουμε, να τις αποδείξουμε. Ορισμένες από αυτές τις ιδέες, από αυτά τα αναγνώσματα που σας φάνηκαν γόνιμα, σας ώθησαν άραγε να πειραματισθείτε με κάτι το συγκεκριμένο ;

Γ. Γ. Για μένα στάθηκαν ταυτόχρονα η δυνατότητα μιας ουσιαστικής επιβεβαίωσης, αλλά και μια παγίδα. Επειδή η επιβεβαίωση δρα προς δύο κατευθύνσεις. Αλλά προηγουμένως θα ήθελα να πω το εξής. Ένα βιβλίο όπως το Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού του Ουσπένσκυ, είναι εξαιρετικά διδακτικό, αλλά ταυτόχρονα καταστροφικό. Είναι ένα βιβλίο επικίνδυνο, ίσως επειδή όλα εμφανίζονται να είναι πάρα πολύ απλά. Μπορούμε να το κατανοήσουμε με βάση τη διάρθρωση των ιδεών και έτσι μπορούμε να αρχίσουμε να κάνουμε ταχυδακτυλουργίες με τις ιδέες. Η πολύ ισχυρή εντύπωση που μου προκάλεσαν οι "Ιστορίες του Βεελζεβούλ" οφείλεται στο γεγονός ότι ο Γκουρτζίεφ τις έγραψε σαν απόσταγμα των περιόδων που είχαν προηγηθεί και συγκεκριμένα μετά από την εργασία του Ινστιτούτου στο Φοντενεμπλώ, καθώς επίσης στο ότι θέλησε να αποκλείσει κάθε δυνατότητα ταχυδακτυλουργίας γύρω από τις ιδέες, τη λεγόμενη «συσκευή μορφοποί-ησης» . Συνέλαβε το βιβλίο του, τις "Ιστορίες του Βεελζεβουλ", με τέτοιο τρόπο, ώστε πρακτικά να αποκλείει κάθε δυνατότητα να παίξει κανείς με την ορολογία. Σε σύγκριση με την περίοδο του Φοντενεμπλώ, είναι μία τελείως διαφορετική προσέγγιση της παιδευτικής διαδικασίας. Το να ταξινομούμε τις ιδέες είναι συχνά πάρα πολύ επικίνδυνο, επειδή και τούτο επίσης μπορεί να αποτελέσει "μορφοποιητική σκέψη". Αλλά ας απαντήσω στην ερώτηση σας. Από τη στιγμή που άρχισα να διαβάζω για την εργασία του Γκουρτζίεφ, οι πρακτικές συγκρίσεις και τα συμπεράσματα δεν έπρεπε μόνο να επιβεβαιώνονται αλλά να με αγγίζουν, αυτό είναι προφανές. Θα μου ήταν δύσκολο να το αναλύσω περισσότερο. Ποιες λεπτομέρειες, ποια στοιχεία; Επειδή υπάρχει επίσης και ο κίνδυνος να αναρωτηθώ: "Από πού έρχεται το ένα στοιχείο και από πού το άλλο;". Το σημαντικό δεν είναι αν έρχονται από κάπου, αλλά το να είναι λειτουργικά. Είναι αυτό το κριτήριο ξεκάθαρο; Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα στοιχείο που λειτουργεί και επιβεβαιώνεται, εδώ κι εκεί. Στην περίπτωση του Γκουρτζίεφ, δεχόμαστε την επίδραση κάποιου πράγματος πολύ αρχαίου και ταυτόχρονα πολύ σύγχρονου. Η παράδοση και ταυτόχρονα η έρευνα είναι πολύ ισχυρές, ενώ επίσης βρίσκουμε και έναν τρόπο να θέσουμε ορισμένα ακραία ερωτήματα. Εδώ πια δεν βρισκόμαστε στις τεχνικές λεπτομέρειες, αλλά στο βάθος των ιδεών με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται. Αλλά υπάρχουν επίσης στον Γκουρτζίεφ και κάποιες εκφράσεις-κλειδιά όπως "ψοφάω σαν σκυλί" ή "πεθαίνω με αξιοπρέπεια", που δεν επιδέχο νται διαστρέβλωση.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ρίχνουν ένα πολύ ιδιαίτερο φως στο ζήτημα, επειδή δεν αναφέρονται σε κάπως συγκεχυμένες έννοιες όπως "η ζωή μετά θάνατον", αλλά αποκαλύπτουν τις πραγματικές δυνατότητες. Θέτουν δηλαδή το ερώτημα του τι κάνουμε.

Ε. - Μέσα από τις φράσεις που αναφέρατε ακούει κανείς μια ανθρώπινη φωνή. Ποιος είναι για σας ο άνθρωπος Γκουρτζίεφ που προβάλλει μέσα από αυτές ;

Γ. Γ. Δεν θα σας απαντήσω άμεσα. Ο άνθρωπος Γκουρτζίεφ μου φαίνεται πως ήταν τουλάχιστον διπλός. Υπάρχει ένας Γκουρτζίεφ νεότερος και ένας Γκουρτζίεφ πιο ηλικιωμένος. Υπάρχει πάντοτε μια διαφορά. Μπορούμε να το πούμε αυτό για κάθε ανθρώπινο πλάσμα, αλλά με εκείνον ήταν σαν μια διαφορά προσέγγισης. Θα μιλήσω παρακάτω γι' αυτό. Και ένα άλλο ζήτημα μου φαίνεται σημαντικό. Όταν διαβάζω ερμηνείες, όπως αυτές στο βιβλίο Αναζητώντας τον κόσμο του θαυμαστού του Ουσπένσκυ, μου φαίνεται πως έχει θεμελιώδη σημασία να μην ξεχνώ ότι ο Γκουρτζίεφ ήταν ένας άνθρωπος παθιασμένος. Ήταν σαν ηφαίστειο. Επομένως, είναι πολύ διαφορετικό όταν ένας διανοούμενος πολύ ιδιαίτερου τύπου, πολύ ευφυής και πιστός, όπως ο Ουσπένσκυ, χρησιμοποιεί τα λόγια του Γκουρτζίεφ, ενώ δεν είναι ηφαίστειο. Τα χρησιμοποιεί, όντας ασφαλώς κάποιο εξαιρετικό άτομο, αλλά κατά βάθος πολύ ντροπαλό. Το εγώ που βρίσκεται πίσω από αυτό το εξαιρετικό άτομο είναι ένα δειλό παιδί και, στη θέση αυτού του εγώ, υπάρχει μια φωνούλα που διαμαρτύρεται. Βέβαια, δεν θα ήθελα να του πάω κόντρα, επειδή είναι πολύ υψηλού επιπέδου, είναι ένας έντιμος άνθρωπος, μεγάλης αξίας. Όμως θέλω να πω, απλά, ότι υπάρχει διαφορά. Η ίδια διατύπωση που βγαίνει από ένα ον που μοιάζει με ηφαίστειο, βαθιά παθιασμένο, ηχεί τελείως διαφορετικά όταν βγαίνει από τα χείλη ενός πολυσύνθετου διανοούμενου. Να λοιπόν ένα πρακτικό πρόβλημα, που παρουσιάζω αμέσως. Όλες οι λεγόμενες ψυχρές πλευρές που υπάρχουν στον Γκουρτζίεφ, στο επίπεδο των ιδεών, για παράδειγμα -αυτό που οι αντίπαλοι του ονόμαζαν "έλλειψη αγάπης"-, ολόκληρη αυτή η πλευρά περιέχει πράγματι έναν κίνδυνο, ένα είδος ψυχρού χειρισμού ιδεών, αν δεν υπάρχει ένα υπόβαθρο, ένα υπόβαθρο ηφαιστείου, μια ιδιοσυγκρασία πολύ ισχυρή και πολύ παθιασμένη. Επομένως, βλέπουμε με ποιο τρόπο τα στοιχεία των τεχνικών του Γκουρτζίεφ αποτέλεσαν ένα φρένο για τη δική του φύση, αλλά, στον ίδιο χώρο, τι να φρενάρεις στον Ουσπένσκυ; Αν πάρουμε το παράδειγμα ενός διανοούμενου εξαιρετικά υψηλού επιπέδου, δεν θα πρέπει να τον συγκρατούμε, αλλά να τον ερεθίζουμε.

Βλέπω στο σημείο αυτό ένα πρακτικό αποτέλεσμα. Μου φαίνεται ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Γκουρτζίεφ πέρασε στον τελευταίο τρόπο διδασκαλίας του τύπου των "Ιστοριών του Βεελζεβούλ", ήταν για να αποτρέψει κάθε δυνατότητα λεκτικού μανιπιουλαρίσματος. Αλλά μου φαίνεται ότι υπάρχει και κάτι άλλο επίσης, μια απλή εντύπωση από τα διαβάσματα μου, δηλαδή μου φαίνεται ότι υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον Γκουρτζίεφ γέρο και τον Γκουρτζίεφ νεώτερος. Όχι όταν αναζητούσε τη γνώση - αν κι εξακολουθούσε να υπάρχει βέβαια μια τέτοια πλευρά και στο Φοντενεμπλώ και πολύ αργότερα-, αλλά όταν αναζητούσε την αποστολή του, αν μου επιτρέπεται να το διατυπώσω έτσι. Παραδόξως, όταν ο Γκουρτζίεφ ήταν νεότερος, μου φαίνεται ότι περίμενε τόσα πολλά από τους άλλους, ώστε τελικά διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν πια πραγματικοί άνθρωποι γύρω του, επειδή απαιτούσε τα πάντα. Αργότερα, υπάρχει ο άλλος Γκουρτζίεφ, ο γέρος. Μήπως απαιτεί λιγότερα; Όχι, δεν απαιτεί λιγότερα, αλλά ο τρόπος που τα απαιτεί έχει αλλάξει. Με τα πολύ ιδιάζοντα γαλλικά του, λέει σε μια ηλικιωμένη κυρία: "Εσύ δεν γνωρίζεις Εγώ σου, ούτε ένα δευτερόλεπτο σε ολόκληρη τη ζωή σου. Τώρα εγώ ζητάω, και συ προσπαθείς. Ένα πράγμα πολύ δύσκολο. Προσπάθησε να θυμηθείς να λες "Εγώ είμαι" όλες τις ώρες. Δεν πετυχαίνεις; Δεν πειράζει. Εσύ προσπαθείς". Αναθέτει ένα καθήκον επιφανειακά πολύ απλό και λέει: "Πολύ δύσκολο". Ο Γκουρτζίεφ νεότερος θα ανέθετε ένα καθήκον πολύ πιο σύνθετο και θα έλεγε: "Πρέπει να το πραγματοποιήσεις οπωσδήποτε!" Ίσως να απατώμαι, αλλά βλέπω στο σημείο αυτό μία εντυπωσιακή μεταβολή στάσης, που αποτελείται από έναν σκεπτικισμό γύρω από τους ανθρώπους, τα ανθρώπινα πλάσματα, και ταυτόχρονα, από μια πολύ ιδιαίτερη και πολύ απαιτητική ανοχή. Και δεν νομίζω πως είναι ψιόνο η ηλικία. Είναι επίσης και η πλευρά του παππού. Ε. - Η υπομονή;

Γ. Γ. Είναι ο παππούς, η πολύ σαφής μορφή του παππού, που εμφανίζεται. Όμως παρατηρείται επίσης στον Γκουρτζίεφ και κάτι σαν αντιστροφή της τακτικής, που μου φαίνεται πολύ βαθιά ριζωμένη, πολύ οργανική μέσα του. Στη διάρκεια της τελευταίας περιόδου μεταχειριζόταν αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας, μέσα από πράγματα όπως τα γεύματα, χρησιμοποιώντας τις περιστάσεις. Στο Φοντενεμπλώ, οι περιστάσεις ήταν δημιουργημένες σκόπιμα, σύνθετες κλπ. Προς το τέλος, αν και πρότεινε πολύ ιδιαίτερες δραστηριότητες, όπως οι Κινήσεις, με πολύ ακριβείς προσωπικές οδηγίες, χρησιμοποιούσε επίσης και τις πιο συνηθισμένες καταστάσεις, όπως η ανάγνωση και τα γεύματα. Εκεί, μέσα σε αυτές τις περιστάσεις, παρουσιάζονται τα πάντα. Έστω κι αν υπάρχει, εδώ επίσης, η πίεση των περιστάσεων, όπως τα κλειστά παντζούρια και οι άνθρωποι που ασφυκτιούν, γιατί είναι πάρα πολλοί. Όλα αυτά υπάρχουν, αλλά σαν να έμπαινε κανείς σε μια απλή, συνηθισμένη, καθημερινή κατάσταση. Μου φαίνεται ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία και, πρέπει να το πω, είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Είναι πολύ πιο εύκολο να προκαλούμε καταστάσεις παρά να χρησιμοποιούμε τις περιστάσεις της ζωής.

Ε. - Ένας από τους μαθητές του, ο Michel Conge, είπε σχετικά κάτι πολύ περιεκτικό: "Την εποχή του Πριερε, ο Γκουρτζίεφ ήταν κάτι σαν ένας αναπόφευκτος δάσκαλος, πέρα για πέρα η μορφή του δασκάλου που φοβίζει, που προκαλεί τρόμο. Στη συνέχεια, έγινε ο υπηρέτης των μαθητών του. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η ζωή ήταν συναρπαστική". Πρόκειται για μια εικόνα τελείως διαφορετική βλέπετε πως κι αυτός επίσης ένιωσε ότι ο Γκουρτζίεφ χρησιμοποιούσε τις περιστάσεις της ζωής για να υπηρετεί αυτούς που βρίσκονταν εκεί. Τους τιμούσε. Πρώτο από όλα τους σέρβιρε στο τραπέζι, αλλά επίσης, καθημερινά, ήταν ο ίδιος αυτοπροσώπως που ετοίμαζε τα γεύματα και μαγείρευε, και κανείς άλλος. Τον βοηθούσαν και άλλοι, αλλά ήταν ο ίδιος που έτρεφε όλον τον κόσμο.

Γ. Γ. Το "να τρέφεις" είναι ένα θέμα που θα μας πήγαινε πολύ μακριά. Θέλω ωστόσο να υπενθυμίσω ότι ο ηλικιωμένος Γκουρτζίεφ είχε έναν διαφορετικό τρόπο να επικαλείται, όπως μου φαίνεται, τα ίδια πράγματα. Για παράδειγμα, αντί να αναφέρει την "ενθύμηση του εαυτού", βάζει πολύ απλά μέσα στο στόμα κάποιου κόκκινο πιπέρι. Με την "ενθύμηση του εαυτού", πόσες φιλοσοφικές καταχρήσεις δεν είναι δυνατές! Με το κόκκινο πιπέρι είναι δύσκολο να κάνεις ταχυδακτυλουργίες, σε οδηγεί άμεσα σε κάτι ξεκάθαρο!

Ε. Δεν ανήκει στη σφαίρα των ιδεών.

Γ. Γ. Ακριβώς! Ανήκει στην σφαίρα του κοάν, αλλά στην περίπτωση αυτή πρόκειται για κοάν σωματικό.

Ε. Ποιο είναι για σας το επίκαιρο στοιχείο στο μήνυμα του Γκουρτζίεφ, που δεν ήταν αναγκαστικά αντιληπτό όσο ζούσε, αλλά απαντά σε κάποιο ερώτημα σήμερα;

Γ. Γ. Έγιναν πολλές προσπάθειες για μια επανερμηνεία του Γκουρτζίεφ. Όπως, για παράδειγμα, τα οικολογικά κινήματα -το επιχείρησε ο Μπέννετ- αλλά δεν βλέπω κάτι ιδιαίτερο σήμερα. Οι παραδόσεις πεθαίνουν, ξαναγεννιούνται σε άλλες συνθήκες, έτσι ήταν πάντοτε. Σίγουρα ο Γκουρτζίεφ πέτυχε κάτι πολύ σπάνιο, να δημιουργήσει μια σύγχρονη παράδοση.

Ε. Αυτό που λέγατε μόλις πριν λίγο μου φαίνεται πως δίνει μια απάντηση. Πρόκειται για μια αρχαία, πολύ αρχαία παράδοση, και ταυτόχρονα για μια σύγχρονη έρευνα. Το σύγχρονο στοιχείο, κατά την άποψή σας, είναι, βέβαια, ότι εδώ πρόκειται για μία έρευνα, δεν είναι έτσι;

Γ. Γ. Ναι, η εργασία πάνω στον εαυτό. Αν από όλα έπρεπε να διαλέξω ένα μόνο στοιχείο, αυτό θα ήταν "η εργασία πάνω στον εαυτό". Αλλά θα ήθελα επίσης να μιλήσω για τον Γκουρτζίεφ, όταν έπαιζε το ρωσικό αρμόνιο, τη γκαρμόσκα, γέρος πια, μια και οι πιο πρώιμες εγγραφές που μπόρεσα να βρω είναι από τη δεκαετία του σαράντα. Υπάρχουν λοιπόν αυτές οι όψιμες εγγραφές, αφού πριν δεν υπήρχε μαγνητόφωνο. Με εντυπωσιάζει ο τρόπος που παίζει τους Αυτοσχεδιασμούς του, που φανερώνει αφ' ενός μια απόσπαση, και αφ' ετέρου μια μεγάλη θλίψη - αν μπορούμε να το πούμε για το χώρο του συναισθήματος. Αλλά δεν πρόκειται για κάτι αρνητικό. Η λέξη "συναισθηματικός" είναι κάπως συγκεχυμένη και παραπλανητική, αφού εδώ πρόκειται για ένα σημάδι αποταύτισης. Δοκίμασαν να ερμηνεύσουν αυτούς τους Αυτοσχεδιασμούς σαν παραδείγματα αντικειμενικής τέχνης, ακόμα και ο Γκουρτζίεφ ο ίδιος είχε πει: "Να μια παλιά προσευχή για να κλάψεις..." Εξάλλου έχω αναγνωρίσει κάποια πολωνέζικα μοτίβα, όπως, για παράδειγμα, έναν Χριστουγεννιάτικο ύμνο. Ε. - Υπάρχουν κάποια στοιχεία τελετουργίας;

Γ. Γ. Ναι, αλλά και λαϊκά. Ίσως αυτό περνούσε μέσω της γυναίκας του, της Μαντάμ Οστρόβσκυ, δεν ξέρω. Βλέπετε όμως πόσο παραπλανητικό είναι να πούμε συνοπτικά ότι η ολοκλήρωση είναι χαρά. Δεν είναι και τόσο απλό. Η ολοκλήρωση είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο, κάτι που μάλλον συνδέεται με μια αποταύτιση. Εν πάση περιπτώσει, το βλέμμα που κοιτά τον κόσμο όπως είναι καθορίζει και την ολοκλήρωση, κι έτσι πρέπει να είναι! Στο τρίτο βιβλίο του Γκουρτζίεφ είναι που βρίσκω αυτά τα τόσο σημαντικά αποσπάσματα, όπου δεν βλέπουμε την εικόνα ενός ευτυχισμένου δασκάλου, που τα ξέρει όλα, αλλά την εικόνα ενός ανθρώπου στο μέσο της μάχης, τη στιγμή που αναρωτιέται μήπως έχουν όλα χαθεί. Είναι το ζήτημα της αυτοκτονίας. Έπειτα, προς το τέλος του βιβλίου , το γεγονός ότι...

Ε. Ότι σταματά να γράφει ;

Γ. Γ. Ότι σταματά να γράφει. Αλλά επίσης και το ζήτημα των γηρατειών. Πιστεύω ότι, αν ορισμένοι μεγάλοι δάσκαλοι έγραφαν οι ίδιοι τα απομνημονεύματα τους, θα είχαμε περισσότερα τέτοια παραδείγματα. Επειδή ο λαϊκός μύθος είναι ότι κάποιος καταλήγει σε κάποιο ανώτερο επίπεδο και ότι βρίσκει την οριστική ευτυχία. Γνωρίζει τα πάντα και δεν υπάρχουν πια δραματικές εντάσεις. Αλλά στον γέρο Γκουρτζίεφ υπήρχε μια τεράστια ένταση, κι αυτό το μαρτυρεί το τρίτο του βιβλίο. Για μένα, το τρίτο βιβλίο του και η γκαρμόσκα συνδέονται στενά, έστω κι αν η εποχή δεν είναι η ίδια, αφού το τρίτο βιβλίο είναι από τη δεκαετία του τριάντα, ενώ η γκαρμόσκα από τη δεκαετία του σαράντα.

Ε. - Για να μιλήσουμε πιο λεπτομερειακά, πώς αισθάνεστε για την εργασία του Γκουρτζίεφ; Πρέπει να επισημάνουμε ότι είχατε αρχικά μια πρακτική και παλιά σχέση με τον ινδουισμό, και, στη συνέχεια, ήλθατε σε επαφή και με άλλες παραδόσεις. Ποια είναι, για σας, η ιδιαίτερη πλευρά της συνεισφοράς του Γκουρτζίεφ ;

Γ. Γ. Το ερώτημα από ποια πηγή άντλησε ο Γκουρτζίεφ έχει τεθεί πολλές φορές, με την έννοια ότι δέχθηκε μια άμεση και πρακτική επίδραση. Μου φαίνεται πως είναι λάθος η υπόθεση ότι είχε βαθιές ρίζες στον βουδισμό, και ιδιαίτερα στον Θιβετανικό. Αυτό που είναι σαφές για μένα είναι η ισχυρή σχέση του με την πολύ αρχαία χριστιανική παράδοση, καθώς και, στη συνέχεια, με ορισμένα πιο τεχνικά στοιχεία μιας παράδοσης που, με πολύ ευρύ τρόπο, μπορούμε να την ορίσουμε σαν σουφική Είναι δύσκολο να πούμε ότι πρόκειται μόνο γι' αυτό, επειδή στην παράδοση σούφι βρίσκουμε επίσης επανερμηνευμένα ινδουιστικά στοιχεία. Δεν πρέπει να λησμονούμε και ότι ορισμένοι κλάδοι του ινδουισμού, όπως, για παράδειγμα, ο σαχάτζα (sahaja), διαπότισαν πολύ βαθιά την τεχνική και τους τρόπους σκέψης των σούφι. Λοιπόν, ορισμένα πολύ σοβαρά πρόσωπα όπως ο Ουσπένσκυ ή κάπως ευφάνταστα όπως ο Μπέννετ, προσπάθησαν να εντοπίσουν την παραδοσιακή πηγή από όπου άντλησε ο Γκουρτζίεφ. Ήταν η περίφημη προσδοκία του Ουσπένσκυ -στο μέτρο που ο Γκουρτζίεφ είχε "τρελλαθεί" ή είχε "αστοχήσει στο καθήκον του" ή "κάτι του έλειπε"- να βρει την πηγή απ' όπου άντλησε ο Γκουρτζίεφ. Ίσως, συλλογιζόταν ο Ουσπένσκυ, αυτή η πηγή του Γκουρτζίεφ να αποκαθιστούσε την επαφή με τους ανθρώπους που ασχολούνται με την εργασία αυτή στη Δύση. Τελείως απλοϊκή άποψη. Γιατί; Γιατί κατά την άποψη μου, ο Γκουρτζίεφ δεν ήταν ένας απεσταλμένος. Ήταν πάνω απ' όλα ένας ερευνητής που εισχώρησε βαθιά στις πρακτικές και τεχνικές περιοχές των παραδόσεων που μπόρεσε να συναντήσει. Μου φαίνεται πως η προσωπική του εμπειρία σε αυτόν τον τομέα ήταν θεμελιώδης, αλλά ότι χρησιμοποίησε επίσης και διάφορες μορφές κατεγραμμένων πληροφοριών, πράγματα κωδικοποιημένα, όπως είπε, σε ορισμένα είδη αντικειμένων ή τελετουργιών ή σε ορισμένους τύπους χορών, κι ακόμη χρησιμοποίησε τις αρχαίες γραπτές πηγές. Προφανώς, η δική του πρακτική εμπειρία έριξε το θεμέλιο, αλλά υπήρχαν ακόμη αρκετά κενά και για τον ίδιο, ζητήματα που δεν είχαν επιλυθεί, θέματα για να αποκαλυφθούν, να κατανοηθούν σε αρκετά επίπεδα. Δεν πρέπει να λησμονούμε, για παράδειγμα, ότι μία από τις σημαντικές πηγές του ήταν η έρευνα (η δυτική επίσης) για τον υπνωτισμό και την υποβολή. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι, παράλληλα με τη σουφική παράδοση, υπήρξε και ο γιατρός Σαρκό (Charcot). Από την άλλη, ο ίδιος ανέφερε συχνά την Tabula Smaragdina. Ερεύνησε με πολλούς τρόπους και σε πολλές κατευθύνσεις. Βρήκε απαντήσεις, αλλά βρήκε επίσης και απουσία απαντήσεων, πράγματα λησμονημένα ή χαμένα ή άλυτα. Στη διάρκεια μιας μεγάλης περιόδου των δραστηριοτήτων του δίδαξε αλλά, ταυτόχρονα, συνέχισε και τις έρευνες του. Είναι σχετικά με αυτό που λέει κάπου πολύ ωμά ότι οι άνθρωποι με τους οποίους εργάσθηκε κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων ήταν επίσης και τα πειραματόζωα του . Προσπάθησε να κατανοήσει τη λογική των αντικειμενικών νόμων στο εσωτερικό του ανθρώπου. Γι' αυτούς τους λόγους είναι λάθος, ή τουλάχιστον απλοϊκό, να θέλουμε να κατατάξουμε σε μία θέση και να παραπέμψουμε σε μία πηγή τον Γκουρτζίεφ. Ήταν ένας ερευνητής που ερεύνησε πολλούς τομείς και πολλές παραδόσεις, ακόμη κι αν είχε επικεντρωθεί στο πολιτισμικό λίκνο της μεσογειακής λεκάνης, αλλά και λίγο προς την Ανατολή. Κατά κάποιο τρόπο, έκανε μία επιστημονική εργασία για να καταλάβει. Όχι να καταλάβει για να διατυπώσει φραστικά, αλλά να καταλάβει για να μπορέσει να δράσει. Αυτό, αποτελεί πάντοτε μία θεμελιώδη διαφορά. Αφορά το πρόβλημα της γλώσσας του Γκουρτζίεφ. Αναδιατύπωσε όλα τα αρχαία παραδοσιακά ερωτήματα. Όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε στο χρόνο, τόσο περισσότερο αυτά τα προβλήματα εμφανίζονται με σαφή τρόπο. Όλα αυτά τα ερωτήματα, τα αναδιατύπωσε με μια γλώσσα εξαιρετικά σταράτη*. Δημιούργησε μια ορολογία, όχι μια αφηρημένη ή θρησκευτική ορολογία, αλλά μια γλώσσα σταράτη, πρακτική, τεχνική και κατά κάποιο τρόπο συνδεδεμένη με το επίπεδο των επιστημών της εποχής του. Όπως, για παράδειγμα, από τις επιστήμες του μηχανικού χρησιμοποιεί πολλά στοιχεία της ορολογίας της εποχής του, όπως τα buffers, οι προκρουστήρες ή αντικρουστήρες των αμαξοστοιχιών . Σε όλες τις σφαίρες, παρατηρούμε ότι κάνει μια προσπάθεια να διαχωρίσει την ορολογία όχι μόνο από το συναισθηματισμό, αλλά και από ένα ορισμένο θεολογικό περιεχόμενο. Ε. Ποιο ήταν αυτό το θεολογικό περιεχόμενο;

Γ. Γ. Όχι το επίπεδο του "πράττειν", αλλά το επίπεδο των δογμάτων σχετικά με την ερμηνεία του κόσμου. Πράγμα που, για τη δική μας εποχή, και ίσως όχι μόνο, υπήρξε εντελώς ασυνήθιστο. Από όσο γνωρίζω, κανείς δεν πραγματοποίησε μια παρόμοια προσπάθεια για να ξεκολλήσει, να διαχωρίσει τα πράγματα από το θεολογικό τους περιεχόμενο, για να τα οδηγήσει στις πρακτικές τους ιδιότητες. Η στάση του Γκουρτζίεφ δεν είναι "θρησκευτική". Υπάρχει κάτι το θρησκευτικό, αλλά όχι διατυπωμένο. Έτσι, δεν παρασυρόμαστε από το περιεχόμενο. Όπως με την περίφημη απάντηση του Γκουρτζίεφ σε μια κυρία ή έναν κύριο που ρώτησε. "Τι έχετε, όμως, να μας πείτε για το Θεό;" Και η απάντηση: «Υοιι, go too high Γ', 'Πολύ ψηλά το πας', αποκρίθηκε με τα πολύ ιδιότυπα αγγλικά του. Βρίσκω επίσης ότι τα αγγλικά του και τα γαλλικά του ήταν περίφημα για τους σκοπούς του. Κι αυτό το στοιχείο, επίσης, περιορίζει τις διανοουμενίστικες συνήθειες ακρόασης και ερμηνείας. Να πάλι ένας δικός του τρόπος να χειρίζεται τη γλώσσα. Υπάρχουν μικρά πράγματα, που επιφανειακά είναι θεωρητικής υφής, ενώ στην πραγματικότητα είναι πολύ πρακτικά και ουσιώδη, όπως, για παράδειγμα, η διαφορά ανάμεσα σε feeling και sensing, αίσθημα και αίσθηση, που είναι τόσο θεμελιώδης και συνάμα τόσο δύσκολη να τη συλλάβουν οι σύγχρονοι μας, τόσο δύσκολο να την καταλάβουν. Υπάρχει αυτός ο προσανατολισμός, ο πολύ ιδιαίτερος και πολύ ξεχωριστός στον Γκουρτζίεφ, που μπορεί κανείς να ονομάσει αποδοχή των συνθηκών της ζωής του ατόμου και που αποτελούν το καλύτερο σημείο αφετηρίας για την εργασία πάνω στον εαυτό. Να μην εγκαταλείπεις τη θέση σου στην καθημερινή ζωή, ανάμεσα στους ανθρώπους, για να καταφύγεις σε ένα ερημητήριο. Να μην απομακρύνεσαι από τη ζωή, αλλά να μένεις μέσα στις ίδιες περιστάσεις όπου η κατάσταση -ή το πεπρωμένο, αν θέλετε- σε τοποθέτησε και να τα βγάζεις πέρα εδώ. Δεν σημαίνει πως πιστεύω ότι αυτή είναι και η μοναδική δυνατότητα που υπάρχει. Με ενδιαφέρει πολύ, για παράδειγμα, η δυνατότητα διαφύλαξης μιας ορισμένης απομόνωσης και πιστεύω ότι το μοναστικό σύστημα, όπως το θιβετιανό, για παράδειγμα, ή ακόμη ορισμένα συστήματα χριστιανικού ερημητισμού, μπόρεσαν να δημιουργήσουν χρήσιμες συνθήκες. Στο Φoντενεμπλώ, κατά κάποιο τρόπο, υπήρξε μια προσωρινή απομόνωση, ειδικές συνθήκες .

Ε. - Ο Γκουρτζίεφ υπογράμμιζε πάντοτε επίμονα την αναγκαιότητα ειδικών συνθηκών και μάλιστα ιδιαίτερων για τον καθένα, αλλά υπάρχει επίσης και κάτι ειδικό που αντιστοιχεί σε μια βαθιά σύγχρονη αναγκαιότητα άρνησης ή ακόμη και κατεδάφισης κάθε συμβατικής ηθικής, της έννοιας του καλού και του κακού, των δύο πόλων, όποια μορφή κι αν προσλαμβάνουν ενδεχομένως. Τις γκρέμισε για να τις αντικαταστήσει με ένα και μοναδικό κριτήριο: Τι ευνοεί πραγματικά την εσωτερική εργασία; Τι αναστέλλει αυτήν την εργασία; Τι επιφέρει απώλεια ενέργειας; Αυτό ήταν τελικά το μεγάλο κριτήριο, αλλά μαζί με αυτό ήταν συνδεδεμένο και κάτι άλλο πολύ ιδιαίτερο, δηλαδή η αναγκαιότητα να αντλείς μια ζωτική δύναμη τόσο μέσα από την καθοδική κίνηση όσο και μέσα από την ανοδική κίνηση.

Γ. Γ. Στην καθοδική κίνηση του κόσμου;

Ε. Να μην απορροφάσαι από αυτή αλλά να συμβαδίζεις, να συνοδεύεις.

Γ. Γ. Το να μην απορροφάσαι, ακόμη κι αν συμπορεύεσαι, είναι, κατά κάποιο τρόπο, μια παλιά γνωστική παράδοση. Το να συμβαδίζεις και να παραμένεις ελεύθερος απέναντι της, είναι πιστεύω μια έμφαση που οφείλεται στον Γκουρτζίεφ. Η αποστασιοποίηση από τη συμβατική ηθική περιέχει πολλούς κινδύνους. Αν θέλουμε να διαφυλάξουμε τα πράγματα μέσα στο λειτουργικό τους πλαίσιο, η συμβατική ηθική παραμένει μια αναγκαιότητα. Η πολύ ξεχωριστή ιδιομορφία του Γκουρτζίεφ έγκειται ίσως σε αυτή την απίστευτη πρόκληση. Όμως, ας μην ξεχνούμε ότι, πίσω από όλα αυτά, έχει δώσει έμφαση στη εδραίωση της συνείδησης, κι εννοώ εδώ τη συνείδηση, όχι τη συνειδητότητα, επομένως την "ηθική συνείδηση" και όχι το να συνειδητοποιείς κάτι. Αν αρνηθούμε αυτή την πλευρά της συνείδησης, γρήγορα καταλήγουμε να συγχέουμε την "δεξιά" μας με την "αριστερά" μας, πράγμα πολύ βολικό και που, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, οδηγεί σε μία διαφθορά από τα μέσα, το εσωτερικό. Στον Γκουρτζίεφ, η ρίζα της συνείδησης είναι θεμελιώδης. Είναι προφανώς σημαντικό να απαλλαγούμε από τα ψέματα της ηθικής με την τρέχουσα έννοια. Στον Γκουρτζίεφ, αυτό είναι το πιο σύγχρονο πρόβλημα και ταυτόχρονα το πιο παραδοσιακό. Αν ανατρέξουμε πολύ πίσω στο χρόνο, προς την πηγή των παραδόσεων, πάντοτε το συναντούμε αυτό. Όσον αφορά, αντίθετα, το να πορευόμαστε σύμφωνα με την κίνηση του κόσμου, να προχωρούμε αποφασιστικά, ακόμη και με την κίνηση του κατερχόμενου κόσμου και ταυτόχρονα να διαφυλάττουμε την ανεξαρτησία μας, ας πούμε τη μη συμμόρφωση μας, προσωπικά δεν γνωρίζω άλλη περίπτωση όπου αυτό να τηρήθηκε με τόση αυστηρότητα.

Ε. - Και μάλιστα καθαιρώντας σκόπιμα κάθε εικόνα του Θεού. Πίσω από αυτό δεν κρύβεται μόνο μια βαθιά έννοια του ιερού, αλλά στις "Ιστορίες του Βεελζεβουλ", με τη μεταφορική έκφραση: "η Αιωνιότητα του", ξαναγυρίζουμε στην Κυριακή Προσευχή, στο "Πάτερ Ημών".

Γ. Γ. Ναι, διότι αυτό στο οποίο επιτέθηκε ο Γκουρτζίεφ, όσον αφορά την έννοια του Θεού, ήταν "ο κύριος Θεός" !

Ε. Ο Γκουρτζίεφ είπε ότι, για εικοσιένα χρόνια της ζωής του, υποδυόταν ένα ρόλο κάπως αφύσικο, κι αυτό για να μελετήσει την ψυχολογία των ανθρώπων. Με ποιο τρόπο αντιλαμβάνεσθε τη σημασία αυτού του προγράμματος και, κατά τη γνώμη σας, με ποιο τρόπο μπόρεσε να τηρήσει αυτό το "αφύσικο" στοίχημα, στη διάρκεια πολλών ετών, ακόμη και με τα άτομα που βρίσκονταν πολύ κοντά του ;

Γ. Γ. Όλοι μας υποδυόμαστε διαρκώς μια προσωπικότητα, ένα ρόλο, αυτό που ο Γιουνγκ ονόμασε περσόνα. Το πρώτο ερώτημα σχετικά με αυτό το παιγνίδι του Γκουρτζίεφ απέναντι στους άλλους είναι αν υποδυόταν μία ή πολλές προσωπικότητες. Η εντύπωση μου είναι ότι υποδυόταν πολλές προσωπικότητες, μέσα στα πλαίσια ενός ορισμένου φάσματος, μέσα σε ένα ορισμένο πλαίσιο, απαραίτητο για να τον αναγνωρίζουν. Πρέπει να προσέξουμε ότι ο Γκουρτζίεφ το χρησιμοποίησε με μεγάλη μαεστρία.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8.            Herald of Coming Good. Αυτό το φυλλάδιο που κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη και στο

Παρίσι το 1933, τυπωμένο σε μικρό αριθμό αντίτυπων και σε ιδιωτική έκδοση, αποσύρθηκε

πολύ γρήγορα από την κυκλοφορία από τον ίδιο το συγγραφέα του.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μήπως, κάποιες στιγμές, έπεσε θύμα αυτής της συμπεριφοράς του; Θεωρητικά, υπήρξε ο κίνδυνος, μέσω αυτού του παιχνιδιού, να δικαιολόγησε κάτι το ανεξέλεγκτο μέσα του. Το είπε αυτό και ο ίδιος, μέσα στο φυλλάδιο που απέσυρε από την κυκλοφορία. Αυτό το φυλλάδιο το βρήκα πολύ σημαντικό, επειδή -παρ' όλα τα παράδοξα πράγματα που παρουσιάζονται εκεί, όπως περιγραφές σχεδίων και προγραμμάτων για τελείως αλλόκοτα εργαστήρια, που στην πραγματικότητα ήταν ένας τρόπος να αποκρύψει την ουσία του θέματος, να δημιουργήσει την απαραίτητη ασάφεια- εκπλήρωσε με αυτό το φυλλάδιο την υποχρέωση του απέναντι στους άλλους, ομολογώντας ορισμένα πράγματα. Αυτό το εκτίμησα πάρα πολύ. Οφείλω να υπογραμμίσω ότι η στάση του στον τομέα του "ρόλου" δεν ήταν και τόσο ανορθόδοξη όσο θα νόμιζε κανείς. Έπαιξε όπως ο δάσκαλος, ο οποίος, σε ορισμένες παραδόσεις, μεταμορφώνεται για να προκαλέσει το μαθητή, αλλά επίσης έπαιξε και σαν ερευνητής, σαν αναζητητής, και σχετικά με αυτό το δεύτερο λέει ότι "πάτησε για τα καλά πάνω στον κάλο" του καθενός, εκεί που τον πονούσε πιο πολύ. Σε αυτό το σημείο διαφέρει κάπως το ζήτημα, επειδή είπε καθαρά πως αυτό έγινε για να μάθει κάποια άγνωστα στοιχεία του ψυχολογικού μηχανισμού. Να ένα λεπτό σημείο, το ότι υπάρχουν δύο λειτουργίες. Η πρώτη ήταν μία μη ανορθόδοξη λειτουργία. Αν υιοθετήσουμε την αρχή ότι αγάπη -ας πούμε η θετική στάση απέναντι σε κάποιον-αποτελεί το αντικειμενικό καλό γι' αυτό το πρόσωπο και για την προσωπική εξέλιξή του, είναι σαφές ότι το να συμπεριφέρομαι με συμπάθεια, εγκαρδιότητα ή καλοσύνη δεν είναι το καλό του άλλου, είναι το καλό του ίδιου μου του εαυτού στα μάτια του άλλου. Αν θέλουμε να εφαρμόσουμε αυτή την αρχή με ακρίβεια εκατό τοις εκατό, είναι σαφές ότι πολύ συχνά θα πρέπει να σκεπάζουμε τη θετική μας στάση. Στο δεύτερο βιβλίο του Φριτς Πήτερς βλέπουμε με ποιο τρόπο ο συγγραφέας, μόλις ενηλικιώθηκε, άρχισε να αναζητά έναν τρόπο να αποταυτιστεί από τον Γκουρτζίεφ σαν πατρική μορφή. Ταυτόχρονα, σχετικά με αυτό το θέμα, ο Γκουρτζίεφ συχνά τον προκαλούσε με αφόρητο τρόπο. Αλλά ξαφνικά, εκεί προς το τέλος του βιβλίου, ο Πήτερς παρουσιάζει μία αλλαγή, μία μεταστροφή και λέει: "Αυτό που έμαθα σαν παιδί, τώρα αρχίζω να το καταλαβαίνω, σαν ενήλικας. Ο Γκουρτζίεφ εφάρμοζε την αγάπη με μια μορφή άγνωστη σχεδόν σε όλους, την αγάπη χωρίς όρια".9

Ε. - Πολλά άτομα δεν μπορούσαν να υποφέρουν την άμεση επαφή με τον κύριο Γκουρτζίεφ. Πιστεύετε, σήμερα, ότι είναι απαραίτητο ένα είδος αραίωσης για να αποφύγει κανείς την απόλυτη κυριαρχία της διδασκαλίας του, ώστε να διασφαλιστεί μια σύνδεση με το επίπεδο της καθημερινής ζωής;

Γ. Γ. Αν το πρόγραμμα ήταν διατυπωμένο με αυτόν τον τρόπο, θα πρόβαλλα έντονες αντιρρήσεις. Το αντίθετο, θα πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια στην αραίωση. Από τη μια, θα πρέπει να τη δεχτούμε σαν μία αναπόφευκτη διαδικασία -όπως την εντροπία στη φυσική- και από την άλλη θα πρέπει, με επίμονο τρόπο, να δημιουργήσουμε έναν αντίθετο προσανατολισμό. Επειδή αυτή η αραίωση, αυτή η "ομοιοπαθητική" τεχνική , είναι που κάνει τα πράγματα να υποβαθμίζονται. Δεν τίθεται ζήτημα να εξεγερθούμε ή να σοκαρισθούμε -έτσι είναι τα πράγματα, είναι φυσικός νόμος- αλλά παραμένει αναγκαίο να αντιταχθούμε σε αυτή την επικίνδυνη τάση, επειδή με κάθε νέα γενιά επιγόνων, η αραίωση τείνει να αυξηθεί.

Ε. Μήπως όμως με την ποικιλία στη στάθμη κατανόησης, μπορούμε να πούμε πως ήδη υπάρχει αυτή η αραίωση;

Γ. Γ. Ναι, ήδη υπάρχει! Αυτό που θα ήθελα να υπογραμμίσω είναι ότι στο χώρο της πραγματικής εργασίας, θα πρέπει να διατηρήσουμε μεγάλη αυστηρότητα ενάντια στην αραίωση.

Ε. Στον πυρήνα της "εργασίας", οπωσδήποτε!

ί). Πρωτότυποκείμενο: "What I knew as a child, I am beginning to understand as un adult. Gurdjief f practiced love in a form that is unknown to almost everyone: without limits".

Γ. Γ. Αν σκεφτούμε το πρόβλημα της αραίωσης και της αυξανόμενης αυστηροτητας, πιστεύω ότι οι διάδοχοι του Γκουρτζίεφ αντιμετώπισαν μια τεράστια δυσκολία. Πρόκειται για κάτι τρομερό, επειδή υπάρχει, από τη μια, ο κίνδυνος του ψυγείου, δηλαδή να παγώσει το ζήτημα, να το βάλουμε στο ψυγείο για να το κρατήσουμε αλάνθαστο, και από την άλλη, αν δεν το παγώσουμε, υπάρχει ο κίνδυνος της υποσυνείδητης αραίωσης για λόγους ευκολίας. Συνήθως οι προσαρμογές που έχουν προορισμό να κάνουν μια εργασία πιο κατανοητή για το μελλοντικό κόσμο, συνίστανται στο να την κάνουν πιο εύκολη. Με ποιο τρόπο μπορεί κανείς να αγωνιστεί ενάντια στην αραίωση και, ταυτόχρονα, μέσα σε αυτόν τον αυστηρό αγώνα, να γίνει το απαραίτητο βήμα για να συνεχισθεί η έρευνα; Βρίσκουμε λοιπόν στον Γκουρτζίεφ αυτές τις δύο πλευρές, την πλευρά της παραδοσιακής διδασκαλίας και την πλευρά του ερευνητή. Το φλέγον ζήτημα τούτη τη στιγμή είναι ποιος θα διασφαλίσει σήμερα τη συνέχεια αυτής της ερευνητικής πλευράς. Είναι ένα ζήτημα πολύ λεπτό, πολύ τρωτό και πολύ δύσκολο.

Ε. Τι θα μας επέτρεπε να προχωρήσουμε μακρύτερα στο μονοπάτι; Μήπως μια ανταλλαγή όπως αυτή που επιχειρούμε αυτή τη στιγμή;

Γ. Γ. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποβλέπουμε σε μία πρακτική προσέγγιση του προβλήματος, διαφορετικά ο κίνδυνος είναι να περιπέσουμε στην ψευδαίσθηση ότι η διερεύνηση μπορεί να συνεχιστεί με τη συγγραφή χοντρών βιβλίων γύρω από κάποιες ιδέες. Όπως στην περίπτωση του Μπέννετ και του βιβλίου του "Το δραματικό Σύμπαν" η μάταιη προσπάθεια για τη συγκρότηση ενός νέου συστήματος, το νέο σύστημα, μετά το σύστημα. Μόνο στη σφαίρα της πράξης μπορεί να ερευνηθεί το ζήτημα. Μιλούσαμε, επίσης, και για τις διαφορές μεταξύ των ατόμων. Είναι πολύ σημαντικός, για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο ο Ουσπένσκυ πέρασε τους τελευταίους μήνες της ζωής του. Κάτι είχε αλλάξει βαθιά μέσα του. Σκεφτείτε την τελευταία περίφημη φράση του: "Δεν υπάρχει σύστημα!".

Ε. Φράση που δεν έγινε πάντα κατανοητή από το περιβάλλον του.

Γ. Γ. Όχι, καθόλου κατανοητή, αλλά όσον αφορά τον ίδιο, ήταν εκπληκτικό. Σημαίνει ότι κάποια συγκεκριμένη στιγμή, στο τέλος της ζωής του, έφτασε πραγματικά σε κάτι. Μιλούσε πολύ λίγο, αλλά ό,τι έλεγε περιείχε μια εκπληκτική ποιότητα. Για πρώτη φορά στη ζωή του, πιστεύω, εμφανίσθηκε μέσα του η ποιότητα του "είναι".

Ε. Με αφετηρία αυτήν την έννοια του είναι, αμετάφραστη με λέξεις, σε οποιαδήποτε γλώσσα, όλα εκείνα για τα οποία μιλούμε, η αληθινή φύση αυτής της διδασκαλίας, μου φαίνονται συνδεδεμένα με δυναμικούς όρους. Είτε μιλά κανείς για κυκλοφορία, είτε για σχέση, είτε για την ορθή πράξη ή για το "πράττειν", πάντοτε πρόκειται για την αναζήτηση ενός πράγματος, που μπορούμε να ονομάσουμε το νόημα της κίνησης, θεμελιώδη δυναμισμό.

Γ. Γ. Ναι, ίσως θίξατε εδώ μία από τις ιδιότητες της εργασίας του Γκουρτζίεφ που γενικά σπανίζει, ακόμη και στο πλαίσιο των παραδόσεων. Πολύ συχνά στις παραδόσεις, τουλάχιστον στην περίπτωση όσων εξακολουθούν να μας συγκινούν, αφού έχουν περάσει από πολλούς μεσολαβητές, βρίσκουμε ορισμένες στατικές αξίες. Στην εργασία του Γκουρτζίεφ, αυτή που είναι πάντοτε παρούσα είναι η κινητικότητα.

Ε. Είναι ένα αεικίνητο. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να γράφουμε γι' αυτήν ή να την μεταδώσουμε προφορικά χωρίς να την προδώσουμε. Πάντως, αν έχουμε συνείδηση αυτής της προδοσίας, μπορεί παρ' όλα αυτά κάτι να μεταδοθεί, κάτι το οξύ, μια στάση προσοχής, μια ευαισθησία.

Γ. Γ. Γύρω από κάθε άτομο που συνεχίζει μια αληθινή έρευνα, που αγωνίζεται ενάντια στην τάση της να παγώσει, που αντιστέκεται στην εδραίωση μιας κακής ορθοδοξίας, η οποία συνεχώς αραιώνει τα πράγματα - δηλαδή τα κάνει εύκολα -υπάρχει μια περιβάλλουσα ατμόσφαιρα, που μερικές φορές ονομάζεται κακώς "χαρισματική". Ο κίνδυνος, ο διπλός κίνδυνος ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον του, μοιάζει με μια ανταλλαγή δώρων: "Εσείς θα με έχετε για μεγάλο Μανιτού και, για αντάλλαγμα, εγώ θα σας αποδεχτώ σαν αποστόλους μου". Όταν δημιουργείται κάτι τέτοιο, προκαλεί ένα άρρωστο κλίμα, επειδή το περιβάλλον έχει φυσικό συμφέρον να παγώσει την έρευνα στο δεδομένο επίπεδο. Δείτε την περίπτωση του Στανισλάβσκι. Για ποιο λόγο υπήρχε τόσος φόβος γύρω από τη μέθοδο του σχετικά με τις σωματικές δράσεις; Υπήρχε ένας πανικός στο ίδρυμα του, όλος ο κόσμος ήταν αναστατωμένος με την ιδέα πως ίσως βρεθούν σε μια κατάσταση όπου θα πρέπει να ξαναμάθουν τα πάντα από την αρχή. Λοιπόν, το να παγώσουν το ζήτημα αναδείχθηκε σε κάποιο είδος φυσικού συμφέροντος γι' αυτούς. Και αν, γύρω από το άτομο-κλειδί, τα άλλα άτομα είναι σημαντικά, και μάλιστα όχι μικρού αναστήματος, αλλά άτομα που κάτι κάνουν, τότε ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι ο Γκουρτζίεφ αγωνιζόταν πάντοτε ενάντια σε αυτή την κατάσταση. Είναι δυνατό να ακολουθήσεις πολλές στρατηγικές, αλλά η μία, η πιο δραστική, είναι να αποπέμπονται τα άτομα αυτά. Επισημαίνω τη στρατηγική του Γκουρτζίεφ να μη δείχνει την πόρτα σε κανέναν, αλλά να του κάνει τη ζωή τόσο δύσκολη, ώστε να φεύγει μόνος του.

Ε. Να φεύγει μόνος του για να διατηρήσει την αυτονομία του. Αλλιώς θα παρέμενε εξαρτημένος.

Γ. Γ. Όσον αφορά την άλφα ή τη βήτα περίπτωση, ο τρόπος αυτός μπορεί να είναι συζητήσιμος αλλά, όπως το βλέπω, η στάση ήταν αναπόφευκτη. Διαφορετικά, πρόκειται για μια ψεύτικη ειρήνη, μια ειρήνη του τύπου "συμφωνούμε για το αμοιβαίο συμφέρον" και όχι για την κοινή υπόθεση.

Ε. Απ' όλα όσα διαβάσατε, όλα όσα πιστεύετε ότι έχουν παραμείνει λησμονημένα, από τα βιβλία "για τον Γκουρτζίεφ", και όχι από τα βιβλία του ίδιου του Γκουρτζίεφ ή του Ουσπένσκυ, ποιο είναι εκείνο που σας πρόσφερε τα περισσότερα ;

Γ. Γ. Στο παρελθόν, έπεσα πάνω σε ένα βιβλίο εξαιρετικά απλοϊκό μιας κάποιας κυρίας Ποπώφ, που δεν ξέρω ποια είναι.

Ε. - Ποπώφ ;

Γ. Γ. Ίρμις Ποπώφ! Λοιπόν ναι, να απορρίψεις την κυρία Ίρμις Ποπώφ είναι πολύ εύκολο πράγμα, ακόμη και τον τίτλο του βιβλίου της , τα πάντα, ακόμη και την εικόνα του εξωφύλλου, κυριολεκτικά τα πάντα. Και, μέσα σε όλη αυτή την απλοϊκότητα, έχεις μια φωνούλα που λέει: "εγώ η ίδια δεν είμαι παρά ένα μικρό ποντικάκι που . . ." Πολύ εύκολο να την απορρίψεις. Όμως, αυτό το βιβλίο ήταν για μένα μια κεφαλαιώδης μαρτυρία, επειδή συνέλαβε ορισμένα πράγματα όπως, για παράδειγμα, τον τρόπο της τελευταίας επίσκεψης του Γκουρτζίεφ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον τρόπο που φερόταν προς τους ανθρώπους, ή όταν εργαζόταν πάνω στις Κινήσεις. Πρόκειται, εξάλλου, για μια ικανότητα που έχουν συχνά οι γυναίκες και πολύ λιγότερο οι άνδρες. Οι άνδρες συλλαμβάνουν όλα όσα ανήκουν στη σφαίρα των ιδεών και κάνουν τη σύνθεση. Οι γυναίκες συλλαμβάνουν την εικόνα των αντιδράσεων, της συμπεριφοράς. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Όπως, για παράδειγμα, η Ζορζέτ Λεμπλάν και όλες αυτές οι γυναίκες, κι εκείνη η μοναχή που έγραψε ... πώς είναι τ' όνομα της ;

Ε. Kathryn Hulme.

Γ. Γ. Πράγματι, βλέπει κανείς στα γραπτά της το πρόσωπο του Γκουρτζίεφ. Λοιπόν, γέλασα λιγάκι όταν διάβαζα το βιβλίο της Ίρμις Ποπώφ, γιατί είναι γελοίο και διασκεδαστικό ταυτόχρονα, αλλά, παραδόξως, πιάνει αρκετά πράγματα.

Ε. Υπάρχουν μερικές λέξεις όπως η λέξη "ανεκδοτολογικό", οι οποίες, πολύ εύκολα, φράζουν το δρόμο για να θυμηθούμε μια εντύπωση. Η ζωή, η πραγματική ζωή μέσα σε μια ανάμνηση είναι πολύ σημαντική. Και σε άλλους τομείς και στο θέατρο παίζει επίσης αυτό το ρόλο. Αυτός ο τρόπος να κάνεις κάτι το ανθρώπινο να ζει μέσα από μικρές κινήσεις, μικρές πράξεις.

10. Irmis Β. Popof f, Gurdjieff, his work on myself... with others... [or the work., Samuel Weiser, New York, 1969.

Γ. Γ. Ναι, κι εξάλλου οφείλω πάλι να αποτίσω φόρο τιμής στην κυρία Ποπώφ που λέει ότι, κατά τη γνώμη της, ο Γκουρτζίεφ πάντοτε "έπραττε". Δεν αληθεύει ότι δεν ανέβασε τον Αγώνα των Μάγων, απλά τον ανέβασε σε διαφορετικές περιόδους, σε διάφορες χώρες, με διαφορετικά πρόσωπα, δουλεύοντας με τις Κινήσεις. Αυτό το απόσπασμα του βιβλίου της είναι πολύ συγκινητικό. Γι' αυτήν ο Γκουρτζίεφ έκανε το δικό του Αγώνα των Μάγων. Και όταν περιγράφει την προσωπική της εμπειρία μαζί με άλλους, όταν εκτελούν το "χορό του μαύρου μάγου" και το "χορό του λευκού μάγου", μέσα στην απλοϊκότητα της περιγραφής της αγγίζει κάτι ιδιαίτερο. Λέγεται πάντως ότι λογοκρίθηκε, δεν ξέρω από ποιον. Της ζήτησαν να κρατηθεί σε ένα πλαίσιο, που δεν έπρεπε να το ξεπεράσει βάζοντας τις δικές της ιδέες. Αυτό ήταν θεμιτό. Πιστεύω ότι αν το κείμενο της λογοκρίθηκε από κάποιον, αυτός ο κάποιος έκανε καλή δουλειά, πρόκειται για ένα κείμενο μέσα στα ενδεδειγμένα όρια. Το άλλο παράδειγμα, για το οποίο θα ήθελα να μιλήσω, αφορά επίσης μια γυναίκα, μια γυναίκα εξαιρετικής διανοητικής ικανότητας, αλλά όπου δεν βρίσκουμε τίποτε από όσα μόλις είπα για τις γυναίκες - πρόκειται για τις Ομιλίες της κυρίας Ουσπενσκυ [Talks by Madame Ouspensky], ένα βιβλιαράκι δεκαπέντε σελίδων, που εκδόθηκε από τον Ropp. Βρίσκουμε εκεί δύο σύντομα αποσπάσματα, όπου μιλά για την ενθύμηση του εαυτού και είναι όντως αποκαλυπτικά. Το πρώτο είναι για τις δύο κατευθύνσεις του βλέμματος - προς το αντικείμενο και σαν από το αντικείμενο προς εσένα. Το δεύτερο είναι, καθισμένος σε ένα δωμάτιο να αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου απλά σαν ένα αντικείμενο μεταξύ των άλλων αντικειμένων αυτού του δωματίου. Προφανώς τα μεταφέρω με πολύ άσχημο και πρωτόγονο τρόπο - απλώς υποδεικνύω αυτά τα δύο αποσπάσματα. Ε. Με δυο λόγια, κάνετε την αντρική σύνθεση;

Γ. Γ. Ναι, αυτό ακριβώς, κάνω την αντρική σύνθεση, αλλά αυτό το μικρό βιβλίο είναι καταπληκτικό, είναι ένας τελείως διαφορετικός τρόπος μαρτυρίας. Μιλά για ιδέες, αλλά ο τρόπος με τον οποίο μιλά είναι μια υπόδειξη για το πώς να "Πράττεις".

Ε. Είναι αλήθεια, πρόκειται για ένα σοκ. Παρουσιάζει ιδέες που συγκλονίζουν. Στη διάρκεια της κοινής ζωής τους, ο Ουσπενσκυ πρόσφερε τις ιδέες, αλλά είναι αυτή που έκανε τους ανθρώπους να εργάζονται.

Γ. Γ. Ναι, τι διαφορά!

Ε. - Θα πρέπει να εργαζόταν παντού, ακόμη και στο κρεβάτι. Στο τέλος της ζωής της, όταν ήταν άρρωστη και κατάκοιτη, επέβλεπε τους πάντες και τους έδινε ασκήσεις. Ακόμη και χωρίς να τους βλέπει με τα μάτια της, κι όλα αυτά σε καθημερινή βάση - ήταν εντυπωσιακό.

Στην τρίτη σειρά, παρουσιάζεται το θέμα της "ενθύμησης του Θεού", αυτό είναι το κεντρικό θέμα των Αφηγήσεων του Βεελζεβούλ': Πώς γίνεται "ο Πατέρας Μας ο τα Πάντα Αγαπών και τα Πάντα Περιβάλλων" να μπορεί να εκδιώξει ένα από τα πιο προσφιλή τέκνα Του σε μια εσχατιά του Σύμπαντος; Η απάντηση είναι: "παράγοντας ενθύμησης". Ακόμη και ο Θεός είχε ανάγκη από κάποιον παράγοντα ενθύμησης.

Γ. Γ. "Ο Θεός θυμάται τον εαυτό του ". Αυτό το στοιχείο υπάρχει μέσα στις παραδόσεις. Στη Φιλοκαλία, για παράδειγμα, κι επίσης σε πολλούς κλάδους του σουφισμού. Αλλά το να θυμάται τον εαυτό του ο ίδιος ο Θεός, με τη βοήθεια της τριβής που αναφέρει ο Γκουρτζίεφ, με "την απομάκρυνση ενός από τα πιο προσφιλή τέκνα Του", δεν το έχω συναντήσει ποτέ πουθενά αλλού.

Ε. Για να τελειώνουμε, πώς θα σχολιάζατε εκείνη την περίφημη μικρή φράση: "ενάντια στο Θεό" ;

Γ. Γ. Αναφέρεται από πολλούς μάρτυρες. Έχει λοιπόν πραγματικά ειπωθεί αυτή η μικρή φράση. Στις πολύ αρχαίες παραδόσεις θεωρούσαν τη δημιουργία σαν "εντροπία του Θεού", και ο ρόλος των ανθρώπων θα ήταν να επιτρέψουν την Επιστροφή και επομένως, κατά κάποιο τρόπο, να σώσουν το Θεό. Αυτό, ενάντια στην εντροπία. Αν δεν γίνει όμως, μπορούμε να πούμε ότι ο ίδιος ο Θεός χάνεται μέσα στη Δημιουργία.

Ε. Είναι το θέμα της υποβάθμισης. Χρησιμοποιείτε τον όρο "εντροπία". Αλλά επιτέλους, να μιλάμε για την ιδέα μιας εντροπίας του Θεού, στον εικοστό αιώνα!

Γ. Γ. Η εντροπία του Θεού είναι μια ιδέα πολύ αρχαία, που πάντοτε επανεμφανίζεται. Είναι, μπορούμε να πούμε, μια ιδέα κίνητρο. Αρχίζω από την ανεκδοτολογική πλευρά. Να μια ιστορία που διηγούνται συχνά οι ινδουιστές και τη διηγούνται σαν ιστορία-κλειδί. Κάποιος ρωτά τον Ναραγιάν, δηλαδή μια από τις μορφές του Θεού: "Πόσες μετενσαρκώσεις θα πρέπει να υποστώ αν σε αγαπώ βαθιά;" Ο Θεός απαντά: "Επτά". "Κι αν σε μισώ"; Ο Θεός λέει: "Τρεις, επειδή αν με μισείς ασχολείσαι με εμένα συνεχώς". Στο δικό μας πολιτισμό, στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, υπάρχει η βέβηλη πλευρά, που φανερώνει την ίδια τάση, αφού ... ποιος μπορεί να διαπράξει την πραγματική βλασφημία; Δεν μπορεί κανείς να έχει μια χλιαρή στάση απέναντι στη Θεότητα. Ένας άπιστος ... όχι, δεν είναι η σωστή λέξη, κάποιος που δεν έχει μια σχέση με το Θεό δεν μπορεί να διαπράξει μια πραγματική βλασφημία. Αλλά αν με στριμώξετε στη γλώσσα των θρησκειών τότε ... τότε ... παρασύρομαι. Στην πολύ αρχαία παράδοση το θέμα της έκπτωσης του Θεού μέσα στη Δημιουργία επανέρχεται αδιάκοπα. Δίνουν πολλές εικόνες του. Είναι σαν ένα θεϊκό παιχνίδι, ταυτόχρονης εξαφάνισης και μεταμφίεσης πίσω από ένα πλήθος μορφών, όπως, για παράδειγμα, πίσω από τη μορφή της Κάλι, της θεϊκής Μητέρας, της τρομερής αυτής και ταυτόχρονα τερπνής μορφής, που διασκεδάζει με όλα αυτά. Αλλά τελικά υπάρχει το πρόβλημα της Επιστροφής, που αποτελεί το κλειδί, κι αυτή η πιθανή Επιστροφή περνάει αποκλειστικά από τα πρόσωπα. Αυτό που οδηγεί στην οδύνη είναι η αδράνεια των δυνάμεων που ονομάζονται θεϊκές. Στην ιουδαϊκή παράδοση ένα εντυπωσιακό παράδειγμα για όλα αυτά είναι η μορφή της Chekhina, της γυναικείας πλευράς του Θεού, που παριστάνεται με τη μορφή μιας γριάς γυναίκας, που υποφέρει εξορισμένη στα μονοπάτια του κόσμου. Αναζητά την Επιστροφή, αλλά δεν μπορεί να την κατορθώσει, αν οι άνθρωποι δεν την ακολουθήσουν. Τα άλλα παραδείγματα βρίσκονται στη γραμμή της παράδοσης Jhana. Είναι όμως στην πολύ ωραία έκφραση του Nisargadatta που λέει: "Το Απόλυτο μοιάζει με έναν γιατρό σε λαμπρή κατάσταση κι όλα να πηγαίνουν καλά. Ξαφνικά μια μέρα, ξυπνά με πρησμένα μάτια και δεν μπορεί πια να κάνει τίποτε". Τα πρησμένα μάτια είναι η ύπαρξη μέσα στη δημιουργία. Αυτή η μικρή ιστορία αποτελεί μια τυχαία εκδοχή ενός επεισοδίου-του Nisargadatta- αλλά δίνει την εικόνα αυτού που μας απασχολεί, ενώ ταυτόχρονα είναι τρομερά διασκεδαστική. Μέσα στις παραδόσεις υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με τα δύο ρεύματα του κόσμου, του κατερχόμενου ρεύματος και του ανερχόμενου ρεύματος. Μπορεί να πάρουν ερμηνευτικές μορφές σχεδόν γνωστικού τύπου όπως του Teilhard de Chardin. Συναντιούνται επίσης και στις επιστήμες. Θα λέγαμε ότι η εμφάνιση της ζωής και της συνείδησης αποτελούν κάτι σαν μικρό αντίθετο ρεύμα, επειδή, με την επιστημονική έννοια, όλη η ύπαρξη του κόσμου δημιουργείται από την εντροπία και μέσα στην εντροπία. Ένα είδος αντίθετης διαδικασίας είναι η εμφάνιση της ζωής, των σύνθετων μορφών ζωής και των μορφών συνείδησης με την απλή σημασία της λέξης. Ακριβώς ένα αντίστροφο ρεύμα.

(Συνέντευξη της 8ης, 9ης και 10ης Φεβρουαρίου 1991, στο Παρίσι, με υποσημειώσεις του γάλλου επιμελητή.)

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ

Ερωτήσεις και απαντήσεις

Υπάρχουν άφθονες μαρτυρίες για την εξαιρετική ικανότητα του Γκουρτζίεφ να επωφελείται από όλες τις ερωτήσεις για να αποδώσει ό, τι δεν μπορεί να ειπωθεί με λόγια, να αφοπλίσει το συνομιλητή του, να του κλείσει όλες τις διεξόδους προς τα κατεστημένα πρότυπα σκέψης και, τέλος, να δημιουργήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την άμεση μεταβίβαση μιας γνώσης του είναι. Στο βιβλίο του "Αποσπάσματα μιας άγνωστης διδασκαλίας" ο Ουσπένσκι παραθέτει πολύ πιστά το χαρακτήρα αυτής της «μαιευτικής μεθόδου». Έναν ακόμη πιο άμεσο απόηχο της βρίσκουμε στη συλλογή "Ο Γκουρτζίεφ μιλά στους μαθητές του". Οι συνομιλίες που ακολουθούν είναι ανέκδοτες, με εξαίρεση αυτήν που παραθέτει ο C.S. Nott, ο οποίος την παρακολούθησε αυτοπροσώπως κατά τη διάρκεια μιας παραμονής του στο Πριερέ το 1926 (το κείμενο έχει ήδη δημοσιευθεί στα αγγλικά). Με τον επόμενο διάλογο από την τελευταία περίοδο της διδασκαλίας του, κατά τη δεκαετία του 1940, φθάνει ως εμάς η φωνή ενός ανθρώπου που δεν επικαλείται πλέον μόνο τις "ιδέες", αλλά συμμερίζεται την ανθρώπινη κατάσταση του συνομιλητή του. Τα λόγια αυτά, που μερικές φορές διατηρήθηκαν χάρις στις σημειώσεις που επέτρεψε ο Γκουρτζίεφ, αναπαράγονται εδώ όσο το δυνατόν πιστότερα. Πα να αποφύγει κάθε παρεξήγηση και κάθε βιαστική ερμηνεία, ο αναγνώστης πρέπει να έχει κατά νου ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούν ο Γκουρτζίεφ και οι μαθητές του είναι μία γλώσσα ειδική γι' αυτή τη διδασκαλία, καθώς και ότι ορισμένες λέξεις αποτελούν φορείς ενός πολύ ιδιαίτερου νοήματος και βιώματος.

ΦΟΝΤΕΝΕΜΠΛΩ, ΛΕ ΠΡΙΕΡΕ, 1926.

Απαντώντας σε μια ερώτηση για τη δεύτερη τροφή, τον αέρα, ο Γκουρτζίεφ είπε:

Υπάρχουν δυο μέρη στον αέρα- το ένα εξελίσσεται και το άλλο ενελίσσεται. Μόνο το ενελισσόμενο μέρος μπορεί να ζωογονήσει το "Εγώ". Προς το παρόν, το ενελισσόμενο μέρος εξυπηρετεί μόνο τους γενικούς συμπαντικούς σκοπούς. Μόνο όταν γεννηθεί μέσα σας μια συνειδητή επιθυμία, θα μπορέσετε να αφομοιώσετε το ευεργετικό μέρος του αέρα που προέρχεται από την πρωταρχική πηγή.

Για να μπορέσετε να αφομοιώσετε το ενελισσόμενο μέρος του αέρα, θα πρέπει να συνειδητοποιήσετε την πραγματική σας σημασία, καθώς και τη σημασία των άλλων γύρω σας. Είσαι θνητός και μια μέρα θα πεθάνεις. Αυτός στον οποίο πέφτει η προσοχή σου είναι ο πλησίον σου* και αυτός θα πεθάνει. Και οι δύο είστε ανυπόστατοι. Προς το παρόν όλο σου το βάσανο είναι "ματαιοπονία"" προέρχεται από αισθήματα οργής, ζήλιας και μνησικακίας για τους άλλους. Αν αποκτήσεις δεδομένα για να συνειδητοποιήσεις κάθε στιγμή ότι ο θάνατος σου και ο θάνατος τους είναι αναπόφευκτος, θα γεννηθεί μέσα σου ένα συναίσθημα λύπησης για τους άλλους και θα γίνεις δίκαιος απέναντι τους, αφού οι εκδηλώσεις τους που σε δυσαρεστούν συμβαίνουν γιατί εσύ ή κάποιος άλλος τους πάτησε τον κάλο ή επειδή οι κάλοι σου είναι ευαίσθητοι. Προς το παρόν δεν μπορείς να το δεις. Προσπάθησε να βάλεις τον εαυτό σου στη θέση των άλλων έχουν την ίδια σημασία με σένα* βασανίζονται όσο και συ και, όπως και συ, θα πεθάνουν. Μόνο αν πάντοτε προσπαθείς να νιώθεις τη σημασία σου και τη δική του, μέχρι να σου γίνει συνήθεια, όποτε η προσοχή σου πέφτει σε κάποιον άλλο, μόνο τότε θα μπορέσεις να αφομοιώσεις το ευεργετικό μέρος του αέρα και να αποκτήσεις ένα πραγματικό «Εγώ». Κάθε άνθρωπος έχει επιθυμίες και ορέξεις που του είναι αγαπητές και που θα χάσει όταν πεθάνει.

Συνειδητοποιώντας τη σημασία του άλλου, όποτε η προσοχή σου πέφτει πάνω του, ότι θα πεθάνει, θα γεννηθούν μέσα σου λύπηση και συμπόνια και τελικά θα τον αγαπήσεις. Επίσης, αν το κάνεις συνεχώς, η πραγματική πίστη, η συνειδητή πίστη, θα γεννηθεί σε ορισμένα μέρη σου, θα απλωθεί σε άλλα μέρη και θα αποκτήσεις τη δυνατότητα να γνωρίσεις την πραγματική ευτυχία, επειδή από αυτήν την πίστη γεννιέται η αντικειμενική ελπίδα- ελπίδα για μια αφετηρία συνέχισης.

Αποσπάσματα από τις αναμνήσεις του C. S. Nott: "Οι διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ - Το ημερολόγιο ενός μαθητή", Routledge, Kegan and Paul Ltd., London, 1961.

ΠΑΡΙΣΙ, ΟΔΟΣ DES COLONELS RENARD ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1943

Κύριος Γκουρτζίεφ. Επίτροπε , θέλεις να γράψεις κάτι; Ε. Τα γράφω όλα' όσα μπορώ να καταλάβω.

κ. Γκ. Λοιπόν, αν θέλεις να γράψεις κάτι για εξάσκηση, κάνε μια ερώτηση και κατάγραψε την.

Ε. Δεν έχω καμιά ερώτηση να κάνω σήμερα.

κ. Γκ. Ακόμα και έτσι, κάνε την για πρακτική, για να ασκηθείς.

Ε. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζω αυτή τη στιγμή είναι της εργασίας μου μέσα στην ημέρα. Δεν φτάνω ποτέ να εργαστώ και να εκπληρώσω την προσπάθεια που διάλεξα για μένα. Όταν είμαι μόνος μου μπορώ να εργαστώ, αλλά είπατε κάποτε ότι αυτό ακόμη και μια αγελάδα θα μπορούσε να το κάνει.

κ. Γκ. Δεν είπα αγελάδα, είπα γάιδαρος. Η αγελάδα είναι ένα παράσιτο, δεν κάνει άλλο από γάλα. Ο γάιδαρος εργάζεται! Λοιπόν;

Ε. Έχω διαλέξει προσπάθειες σε σχέση με ορισμένα πρόσωπα, ώστε όταν είμαι μπροστά τους να μπορώ να θυμηθώ τον εαυτό μου. Πιάνω τον εαυτό μου συνεχώς να κάνει λάθος, αλλά τελικά μπορώ να το κάνω. Όμως με εκείνον που έχω διαλέξει στο γραφείο μου δεν φτάνω να αναθυμηθώ ότι είναι σημαντικό για μένα να αλλάξω τη σχέση μου μαζί του, ότι χάρις σε αυτόν μπορώ να εργαστώ. Βέβαια τιμωρώ τον εαυτό μου, αλλά όχι και πολύ αυστηρά. Πάντως δεν καταφέρνω να νιώσω ότι είναι σημαντικό για μένα. Τώρα τελευταία, κάτι έχει γίνει • κατάλαβα κάτι καινούργιο, αλλά δεν κατάφερα να το εφαρμόσω.

κ. Γκ. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα φτάσεις πουθενά. Σε συμβουλεύω να το συνδέσεις με μία συνήθεια. Για παράδειγμα, το κάπνισμα. Άρχισε να αυθυποβάλλεσαι. Αύριο το πρωί, εάν θυμηθείς τον εαυτό σου, σου αξίζει να καπνίσεις. Εάν δεν τον θυμηθείς, δεν θα καπνίσεις. Μπορείς να καπνίζεις μόνον όταν το αξίζεις, μόνον όταν θυμάσαι τον εαυτό σου. Μέχρι σήμερα δεν έχεις κάνει ποτέ σου πρόγραμμα. Να το κάνεις με τιμιότητα, να το κάνεις καθήκον σου και να το τιμήσεις. Εάν το θυμηθείς, καπνίζεις• αν όχι, δεν καπνίζεις. Μπορείς να το κάνεις;

Ε. Ασφαλώς.

κ. Γκ. Μέχρι το επόμενο ραντεβού δεν καπνίζεις. Αν ξεχάσεις και πάλι, δεν καπνίζεις και μέχρι το άλλο ραντεβού, και ούτω καθεξής. Ανάμεσα, θα πρέπει να σκέφτεσαι ότι το μέλλον σου εξαρτάται από αυτό' εάν "θυμάσαι τον εαυτό σου" θα μπορέσεις να αλλάξεις το μέλλον σου. Είναι μεγάλο πράγμα, είναι μεγάλη απόφαση να υπηρετήσεις αυτό το σκοπό. Καπνίζεις, άρα είναι μια θυσία για σένα! Αλλιώς πρέπει να διαλέξουμε κάτι άλλο. Πρέπει να είναι θυσία. Μπορείς να καπνίζεις μέχρι να τον συναντήσεις. Πότε αρχίζεις τη μέρα σου; Στις δέκα;

Ε. Γύρω στις επτά με επτάμιση.

κ. Γκ. Πότε τον βλέπεις;

Ε. Γύρω στις εννιάμιση.

κ. Γκ. Τότε μπορείς να καπνίζεις μέχρι τις εννιάμιση, μέχρι το ραντεβού σας. Μετά από αυτή τη στιγμή, όταν θα τον έχεις δει, αν έχεις ξεχάσει, θα σταματήσεις το κάπνισμα όλη τη μέρα. Το ίδιο και την επομένη. Δεν μπορώ να βρω τίποτε άλλο για σένα. Είναι απλό. Κι όμως εκτιμώ ότι είναι τρομερά δύσκολο να εκπληρωθεί.

Βλέπω ότι είναι σοβαρό θέμα για σένα. Κι εγώ σου απαντώ σοβαρά. Μια φορά, δυο φορές θα το ξεχάσεις• το ίδιο μου κάνει αν το ξεχάσεις. Αλλά, μεταξύ άλλων, θα καταλάβεις πολλά πράγματα. Θα υποχρεωθείς να αναλογιστείς ότι είναι το σώμα σου που θέλει να καπνίσει. Όλα προέρχονται από εκεί, εκεί βρίσκονται όλες οι αιτίες. Είσαι ολόκληρος μέσα στο σώμα σου. Δεν έχεις πραγματικό Εγώ. Το κέντρο βάρους σου είναι μέσα στο σώμα σου. Όταν είσαι εδώ, νομίζεις ότι έχεις ένα "εγώ". Όταν κάθεσαι, όταν έχεις καλοφάει, τότε λες ότι έχεις ένα "εγώ", αλλά όταν βγεις από εδώ αυτό αλλάζει, είσαι σαν ένα ζώο.

Αυτή η άσκηση θα αρχίσει να σου δείχνει γιατί πρέπει να ζούμε με ένα πραγματικό Εγώ, με μία αληθινή ατομικότητα. Δεν γνωρίζεις τι είναι το Εγώ. Ούτε γεύση του δεν έχεις. Μιλάς γι' αυτό, φιλοσοφείς, αλλά δεν γνωρίζεις τι είναι. Εδώ μέσα, μιλάς γι' αυτό και πιστεύεις όλα όσα λέγονται, αλλά όταν επιστρέφεις στη ζωή, όλα εξαφανίζονται. Το κέντρο βάρους σου είναι στο σώμα σου. Ξαναπέφτεις στο συνηθισμένο σου κέντρο βάρους. Χρησιμοποίησε αυτή την προσπάθεια για να καταλάβεις τι είναι αληθινή εργασία.

Αυτά που πρότεινα γι' αυτόν είναι το ίδιο αναγκαία και για τους άλλους. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε, βέβαια, και κάτι άλλο εκτός από το κάπνισμα. Χρειάζεται μια πραγματική θυσία.

Δεν ήθελες, λοιπόν, να κάνεις μια ερώτηση, αλλά όμως είχες κάποια ερώτηση. Γιατί δεν την έκανες;

Ε. Η ερώτηση μου είναι πολύ προσωπική" δεν θα ενδιέφερε όλους τους άλλους.

Λ. Θα ήθελα να μιλήσω για ό,τι αφύπνισε μέσα μου η ανάγνωση που μόλις

ακούσαμε, καθώς και γι' αυτό που ειπώθηκε για τους δραματουργούς, που κοιτάζουν πάντοτε τους άλλους και δεν βλέπουν ποτέ τον εαυτό τους. Νομίζω ότι άλλοτε έβλεπα κάποιες φορές τον εαυτό μου, αλλά εδώ και κάμποσο καιρό δεν κατορθώνω πια να με βλέπω. Κι εγώ επίσης βλέπω τα ελαττώματα των άλλων, αν και θα ήθελα να βλέπω τα δικά μου. Θα ήθελα να με βλέπω όπως είμαι. Άλλοτε μπορούσα να θυμούμαι τον εαυτό μου. Τώρα δεν μπορώ πια.

κ. Γκ. Η απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση ανταποκρίνεται και στο δικό σου πρόβλημα;

Λ. Ναι.

κ. Γκ. Λοιπόν, κάνε το ίδιο. Εάν δεν καπνίζεις, διάλεξε κάτι άλλο, αλλά πάλεψε με αυτόν τον τρόπο. Προσπάθησε! Θα είναι μια καλή δοκιμασία για σένα. Κάνε το ίδιο: πάλεψε με τον εαυτό σου. Για παράδειγμα, σύνδεσε το με το βραδινό φαγητό. Κανόνισε ένα καθήκον ενθύμησης. Εάν θυμηθείς τον εαυτό σου, τρως. Εάν ξεχάσεις να εκπληρώσεις το καθήκον σου, τιμώρησε τον εαυτό σου. Να μη φας. Την επομένη μπορείς να πάρεις πρωινό, η δοκιμασία αφορά μόνο το δείπνο. Αλλά το βράδυ, εάν δεν έχεις θυμηθεί τον εαυτό σου, δεν θα δειπνήσεις και δεν θα τρως για βράδυ όσο διάστημα δεν θα θυμάσαι τον εαυτό σου. Τότε θα καταλάβεις κάποια καινούργια πράγματα για τον εαυτό σου. Θα μπορέσεις να αντιληφθείς νέα είδη "σκυλιών" μέσα σου. Εδώ μέσα τα αποδέχεσαι όλα, είσαι πρόθυμη να κάνεις τα πάντα, αλλά στη ζωή δεν κάνεις τίποτε. Όμως στη ζωή είναι που πρέπει να κάνουμε κάτι. Μέχρι τώρα, κανένας εδώ μέσα δεν έκανε τίποτε μέσα στη ζωή. Εδώ, την Πέμπτη, με τους συντρόφους σας, μιλάτε, φιλοσοφείτε, αλλά αυτό δεν κάνει τίποτε. Όλα όσα λέω είναι μονάχα για να φωτιστούν τα πράγματα της ζωής. Μέσα στη ζωή είναι που πρέπει, που έχει σημασία να πράττουμε.

Δρ Μπ. Θα ήθελα να κάνω μια ερώτηση για τη σχέση εργασίας και κούρασης. Μου φαίνεται ότι υπάρχει μία διαφορά ανάμεσα στις προσπάθειες της εργασίας και τις αυτοματικές προσπάθειες. Η εξωτερική εργασία μας παίρνει ενέργεια. Με την εσωτερική εργασία συμβαίνει το αντίθετο: θα έπρεπε να συσσωρεύει ενέργεια. Θα έπρεπε και να μας ξεκουράζει ακόμα, όταν την κάνουμε σωστά, αλλά με μένα ισχύει το αντίστροφο. Τη στιγμή που κάνουμε την προσπάθεια, θα νόμιζε κανείς ότι κλείνουν οι βάνες απ' όπου περνά η ενέργεια. Όμως ισχύει το αντίθετο. Σε κουράζει πολύ. Χάνεις την ενέργεια σου.

κ. Γκ. Από μια άλλη μεριά, την κρατάς. Όταν είμαστε συνειδητοί, τρώμε τον ηλεκτρισμό που βρίσκεται στο σώμα και τον μετασχηματίζουμε. Αυτό συγκροτεί μέσα μας μία δύναμη... Στην συνηθισμένη ζωή σου τη χάνεις αυτοματικά. Αλλά εδώ δεν είναι το ίδιο, δεν είναι το ίδιο είδος κούρασης. Αυτή η κούραση έχει ένα μέλλον. Είναι κουραστικό, αλλά σου φέρνει ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ξαναγεμίζει τους συσσωρευτές σου. Εάν συνεχίσεις, θα συσσωρευτεί μία ουσία που θα ξαναγεμίσει το συσσωρευτή σου. Όσο πιο πολύ κουράζεστε σήμερα, τόσο περισσότερο ο οργανισμός σου παράγει αυτή την ουσία.

Δρ Μπ. Η κούραση είναι ωφέλιμη ή βλαπτική για την προσπάθεια συγκέντρωσης;

κ. Γκ. Αν είναι η συνηθισμένη κούραση, δεν αξίζει καν να επιχειρήσεις να κάνεις την προσπάθεια* με αυτήν δεν μπορείς να κάνεις ούτε τα συνηθισμένα πράγματα της ζωής. Θα χάσεις έτσι και τις τελευταίες σου δυνάμεις. Η «εργασία» εξαρτάται από έναν άλλο συσσωρευτή. Γι' αυτήν την άλλη ποιότητα κούρασης, ισχύει ένας νόμος: όσο περισσότερο δίνεις, τόσο περισσότερο παίρνεις.

Δρ Α. Να σας κάνω μία ερώτηση από απλή περιέργεια; Μπορούμε να κοιμόμαστε συνειδητά;

κ. Γκ. Εννοείς όταν κοιμόμαστε κανονικά ή χωρίς να κοιμόμαστε;

Δρ Α. Θέλω να πω, αν διατηρούμε τη συνείδηση μας κατά τη διάρκεια του ύπνου.

κ. Γκ. Γενικά ναι, είναι δυνατό, αλλά για σένα, τώρα, όχι. Μελλοντικά, ίσως ναι, αλλά όχι τώρα. Είναι μάλιστα δυνατό να σηκωνόμαστε σαν ξυπνητήρι. Είναι δυνατό να επαναλαμβάνουμε κάτι συγκεκριμένο, ώσπου να μπει μέσα μας αυτοματικά, με αυθυποβολή. Μπορούμε ακόμα και να αυθυποβληθούμε, κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αλλά δεν σε συμβουλεύω να το κάνεις. Πριν να κοιμηθείς συνειδητά, πρέπει πρώτα να αποκτήσεις μία άλλη ποιότητα ύπνου. Υπάρχουν διαβαθμίσεις. Υπάρχουν τέσσερα είδη ύπνου. Μπορείς να κοιμηθείς κατά το ένα έκτο, το ένα τέταρτο, το μισό ή ολότελα. Εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από το πώς ήσουν την προηγούμενη ημέρα.

Αν ονειρεύεσαι όταν κοιμάσαι, μισοκοιμάσαι- τότε πρέπει να κοιμηθείς, ας πούμε, επτάμιση ώρες. Αν δεν ονειρεύεσαι, τεσσεράμιση ώρες αρκούν. Υπάρχει μάλιστα μία ποιότητα ύπνου, όπου αρκεί μία ώρα. Σημαντική είναι η ποιότητα, όχι η ποσότητα. Κοιμάσαι επτάμιση ώρες• αυτό σημαίνει ότι σου παίρνει περίπου δυο ώρες για να χαλαρώσεις - όχι συνειδητά, αλλά αυτόματα, κι αυτό παίρνει χρόνο. Όλα γίνονται, ας πούμε, μαθηματικά, αλλά αυτοματικά, γι' αυτό χρειάζεσαι χρόνο. Μπορείς σήμερα να αρχίσεις να χαλαρώνεις συνειδητά μέχρι να κοιμηθείς. Από την μια, η χαλάρωση θα σε φέρει στην κατάλληλη κατάσταση για να κοιμηθείς• από την άλλη, θα αρχίσεις να εγκαθιδρύεις μία πειθαρχία που κάνει δυνατή μία σχέση, μία επαφή ανάμεσα στην συνείδηση και το σώμα σου.

Δρ Α. Δεν χρειάζομαι μεθόδους για να κοιμηθώ, αλλά μάλλον για να ξυπνήσω!

κ. Γκ. Μίλησα για το τι θα πρέπει να κάνεις για να κοιμηθείς καλά και για να έχεις μια σωστή δραστηριότητα. Το πρωί, όταν ξυπνάς, κάνε ακριβώς το ίδιο, εγκαθίδρυσε αμέσως την επαφή, αποκατάστησε μία σχέση ανάμεσα στη συνείδηση σου και το σώμα σου. Κάνε ένα πρόγραμμα, σκέψου, κάνε στον εαυτό σου προτάσεις για το πώς θα περάσεις την ημέρα. Κάνε την ίδια εργασία που κάνεις όταν χαλαρώνεις. Η δραστηριότητα σου θα διπλασιασθεί. Χρειάζεσαι πολύ χρόνο για να ξυπνήσεις;

Δρ Α. Χρειάζομαι αρκετή ώρα μισοΰπνου, αν δεν τιναχτώ να ξυπνήσω.

κ. Γκ. Τότε, θυμήσου τον εαυτό σου και κάνε ένα πρόγραμμα. Όχι φαντασίες, ένα αληθινό πρόγραμμα. Κάντο το πρωί και το βράδυ, για να κοιμηθείς και για να ξυπνήσεις. Γίνε ένας καλός γιατρός για τη συνείδηση σου.

Δρ Α. Όμως, όταν κάνω ένα πρόγραμμα την προηγούμενη, το πρόγραμμα αυτό εξαφανίζεται μόλις ξυπνήσω !

κ. Γκ. Φυσικά ! Πρέπει να δημιουργήσουμε νέες συνήθειες. Μπορείς να το κάνεις μόνο σιγά σιγά. Τίποτε δεν έρχεται με μιας.

Σ. Μπορούμε από τώρα να πάψουμε να ονειρευόμαστε, με κάποια άσκηση;

κ. Γκ. Σκέψου σοβαρά το σκοπό σου. Έχεις ένα σοβαρό σκοπό;

Σ. Θέλω να πω, κατά τη διάρκεια του ύπνου.

κ. Γκ. Άφησε το αυτό κατά μέρος. Τι μπορείς να κάνεις; Δεν είναι αυτό που πρέπει ν' αλλάξεις. Αλλάξτε την ποιότητα του ύπνου σας, αυτό είναι γιατρικό. Κάντε μια καλή εντριβή με κρύο νερό πριν κοιμηθείτε. Αποκτείστε αυτήν τη συνήθεια. Μετά, όταν ξαπλώσετε, προσευχηθείτε για τους δικούς σας που έχουν πεθάνει. Αυτά τα δυο πράγματα είναι μια καλή προετοιμασία για να κοιμηθείτε. Αλλιώς, όσο κοιμάστε θα συνεχίζετε τις ονειροπολήσεις και τις φαντασιώσεις της βραδιάς. Αν κοιμηθείτε καλά, αυτό θα γίνει μία καλή προετοιμασία για την επομένη. Αν κάνετε ό,τι σας είπα μόλις, θα μπορέσετε να κοιμηθείτε χωρίς όνειρα.

Ντ. Κάποτε σας έκανα μία ερώτηση για την αποταύτιση γενικά. Πώς μπορούμε να την αποκτήσουμε;

κ. Γκ. Μόνο γι' αυτό μιλάμε. Είναι αναγκαίο να έχουμε ένα ιδανικό. Δημιούργησε μέσα σου ένα ιδανικό. Αυτό θα σε απελευθερώσει από τις αυτόματες προσκολλήσεις σου. Σκέψου το ιδανικό σου συνειδητά και αυτοματικά, επίσης. Θα μεγαλώσει και θα εγκαθιδρύσει μέσα σου ένα νέο κέντρο βάρους.

Ντ. Δεν είναι ευκολότερο να αποταυτιστούμε από τα υλικά πράγματα παρά από τα συναισθήματα;

κ. Γκ. Είναι το ίδιο πράγμα, όλα αυτά έχουν την ίδια αξία. Ταυτίζεσαι με το ένα ή το άλλο κέντρο. Πρέπει να το βλέπεις με αυτό τον τρόπο, χωρίς φιλοσοφίες. Δεν έχεις ούτε ιδανικό ούτε σοβαρό σκοπό. Είσαι μία περίπλοκη μηχανή. Πρέπει να έχεις μία πραγματική επαφή με κάτι. Δεν είσαι σε επαφή με τίποτε κι επομένως είναι τα πράγματα που έχουν επαφή μαζί σου. Είσαι σκλάβα τους• το καταλαβαίνεις αυτό; Δεν είσαι συ που έχεις επαφή με τα πράγματα, είναι τα πράγματα που έρχονται σε επαφή με σένα• αυτά διατάζουν.

Όχι και πολύ ευχαριστημένη, ε; Συχώρα με. Είναι αδύνατο να είμαστε πάντοτε ευγενικοί. Απολύτως αδύνατο. Αν θέλουμε να λέμε την αλήθεια, δεν μπορούμε να νοιαζόμαστε μην ενοχλήσουμε. Αυτό κάνει να μουτρώνουν οι καλλιτέχνες• και όχι μόνον, όλος ο κόσμος κατσουφιάζει. Τα εξήγησα στον Βεελζεβούλ.

Α. Είπατε εδώ κάποτε ότι πρέπει να χωρίζουμε την ήμερα σε δύο μέρη, ένα για την εργασία, ένα για τη ζωή. Λοιπόν, έχω αντιληφθεί ότι η ζωή μου εμποδίζει την εργασία μου και ότι, από την άλλη, η εργασία μου εμποδίζει τη ζωή μου. Ότι δηλαδή μέσα μου σχηματίζεται ένα απόθεμα συνειρμών για την εργασία, που όχι μόνο δεν μου χρησιμεύει σε τίποτε στη ζωή αλλά με εμποδίζουν. Επιπλέον, αυτοί οι συνειρμοί χαλούν ό,τι αποκτώ. Ό, τι καταλαβαίνω έχει αξία μόνο μια δυο μέρες και μετά με κυριεύουν οι συνειρμοί και δεν μπορώ πια να κάνω τίποτε. Πώς να το αλλάξω αυτό;

κ. Γκ. Πρώτα από όλα, δεν είπα να χωρίζετε τη μέρα σας σε μισά, δεν είπα να την κάνετε δυο ίσα μέρη.

Α. Είπα δύο μέρη. Δεν ήθελα να πω ίσα.

κ. Γκ. Εντάξει τότε. Εννοούσα ότι πρέπει να συνηθίσετε να προετοιμάζεστε για την εργασία. Ένα συγκεκριμένο διάστημα της ημέρας πρέπει να αφιερώνεται στην εργασία. Δεν κάνετε τίποτε άλλο. Της θυσιάζετε τα πάντα. Στην αρχή, όσο δεν είστε ακόμη ικανοί να εργαστείτε, δεν επιχειρείτε τίποτε συγκεκριμένο, δεν εργάζεστε. Όμως σκέφτεστε την εργασία. Ή ακόμη, διαβάζετε πράγματα που έχουν σχέση με την εργασία. Διαβάζετε, μιλάτε, τη σκέφτεστε. Για παράδειγμα, αποφασίζετε το διάστημα ανάμεσα στις έντεκα και το μεσημέρι. Αφήνετε να κυλούν όλοι οι συνειρμοί που αφορούν την εργασία. Δεν είναι ακόμη εργασία, αλλά ετοιμάζετε το έδαφος. Αποδέχεστε την ιδέα ότι ένα χρονικό διάστημα πρέπει να αφιερώνεται στην εργασία. Κι αν σας δοθεί μια εργασία, ή αν σε συνέχεια οι ίδιοι την αναθέσετε στον εαυτό σας, θα την εκπληρώσετε στο διάστημα που έχετε ήδη προετοιμάσει γι' αυτήν. Η θέση υπάρχει. Κάνοντας, καταλαβαίνει ο άνθρωπος. Και θα μετρήσετε τα αποτελέσματα που θα σας αποφέρει. Λέτε πως εργάζεστε/Έτσι νομίζετε. Αλλά εδώ μέσα κανείς δεν εργάζεται ακόμη• είναι ακόμη ένα παιδικό παιχνίδι. Είναι λίγο καλύτερο από απλό «γαργάλημα». Μια νέα ποιότητα γαργαλήματος. Στην πραγματική εργασία ο ιδρώτας κυλά από το μέτωπο - κυλάει ακόμα κι από τις φτέρνες.

Μπ. Όταν συναντώ ανθρώπους που ενδιαφέρονται κάπως γι' αυτά τα ζητήματα ή που προβληματίζονται σχετικά με αυτά, τους αποκαλύπτω αμέσως τη λίγη μου εμπειρία, όλα όσα έμαθα εδώ. Μετά μετανιώνω και νιώθω μειωμένος.

κ. Γκ. Έχεις μήπως παρατηρήσει πως, αν μιλήσεις σε κάποιον άλλο για ό,τι σε ενδιαφέρει βαθιά, αδειάζεις; Γι' αυτό πρέπει να κάνεις οικονομία. Πρέπει να μάθεις την αυτοσυγκράτηση. Κράτησε για τον εαυτό σου τις καινούργιες ιδέες, που δεν αφομοίωσες ακόμη. Θα μπορέσεις μια μέρα να χρησιμοποιήσεις τις ιδέες στη ζωή σαν εργαλείο, χωρίς να ταυτίζεσαι. Σήμερα δίνεις πάρα πολλά από τον εαυτό σου μιλώντας. Μαζί με τα λόγια βγαίνουν τα πάντα από μέσα σου. Δεν τα προσφέρεις αβίαστα. Δεν δίνεις μόνο τα λόγια, χάνεσαι κι εσύ ο ίδιος μαζί με αυτά. Ταυτίζεσαι.

Μπ. Πιστεύω ότι με σπρώχνει ένα αίσθημα υπεροχής. Γι' αυτό το κάνω.

κ. Γκ. Έχεις μια αδυναμία που πρέπει να εξαλείψει όποιος δουλεύει μαζί μου: "πιστεύεις". Δεν πρέπει ποτέ να πιστεύουμε. Πρέπει να «κρίνουμε» τα πάντα. Δεν πρέπει να κρατάς παρά μόνο ό,τι μπορείς να αποδείξεις μαθηματικά, όπως ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα. Δεν πρέπει να πιστεύεις τίποτε, γιατί το να πιστεύεις δεν μετρά, δεν ωφελεί. Πιστεύεις, ταυτίζεσαι και θέλεις να μεταδώσεις ό,τι πιστεύεις μαζί με την ακτινοβολία σου. Ταυτίζεσαι, δίνεις όλη σου την ενέργεια. Εάν δεν πιστεύεις, εάν παραμείνεις εντελώς αμερόληπτος, θέλοντας να μεταδώσεις κάτι σε κάποιον, θα το κάνεις σαν μια υπηρεσία, σαν υπηρέτης.

{απευθυνόμενος στον Αρα Α.): Το καταλαβαίνεις αυτό; Το έχεις εφαρμόσει;

Δρ Α. Έχω παρατηρήσει ότι χάνουμε ό, τι έχουμε, όταν το σκορπίζουμε στους άλλους.

Μπ. Έχω την εντύπωση ότι δεν μπορώ να συγκρατηθώ από το να χρησιμοποιώ τις δυνάμεις που απέκτησα με την εργασία για να φανώ ανώτερος στους ανθρώπους που συναντώ.

κ. Γκ. Είσαι μικρός. Μια μόνο πλευρά έχει μεγαλώσει μέσα σου και πρέπει να μεγαλώσουν άλλες έξι. Μετά θα μπορείς να φανταστείς πως δεν είσαι σαν τους άλλους. Δεν πρέπει να ξεχνάς ότι το πρώτο πράγμα που έχεις να μάθεις είναι η μηδαμινότητά σου. Έχεις πολλή φαντασία. Εάν γνώριζες τη μηδαμινότητά σου, θα σου έφευγε η ιδέα να δειχτείς ανώτερος στους άλλους.

Μπ. Όταν είμαι μόνος μου ή με "σωστούς" ανθρώπους, βλέπω τη μηδαμινότητά μου. Με μέτριους ανθρώπους, την ξεχνώ.

κ. Γκ. Ανάλαβε αυτό το καθήκον: να σκέφτεσαι τη μηδαμινότητά σου όταν βρίσκεσαι μαζί με τους άλλους. Θεώρησε ότι τώρα έχεις ένα καθήκον. Εργάσου σε αυτό. Αναγνώρισε την αδυναμία σου και εργάσου.

Κα Ντ. Ποια είναι η αξία της προσευχής; Όταν νιώθω αδύναμη και ανήμπορη, όταν δεν μπορώ να εκπληρώσω αυτό που έχω να κάνω, δεν μπορώ να εμποδίσω τον εαυτό μου να προσεύχεται. Είναι μια προσευχή αυτόματη και ανάξια" όμως συχνά καταφεύγω σε αυτή, γιατί βρίσκω βοήθεια.

κ. Γκ. Είναι ένας τρόπος να εφησυχάζεις. Τι θέλεις να ρωτήσεις;

Κα Ντ. Έχω, ωστόσο, την εντύπωση ότι είναι κάτι αναξιοπρεπές, γιατί δεν είναι καν μια προσευχή, είναι μία κραυγή μια κλήση σε βοήθεια. Μπορώ να επιτρέπω στον εαυτό μου να συνεχίσει;

κ. Γκ. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε την προσευχή για κάτι τέτοιο. Όλος ο κόσμος αυτό κάνει. Προσεύχονται και συγχωρούνται. Όλα πάνε καλά, είναι κιόλας "υποψήφιοι για τον Παράδεισο".

Κα Ντ. Ούτε που φθάνω στην άκρη. Δεν ερευνώ ποια ιδέα έχω για το Θεό. Δεν γνωρίζω σε ποιον απευθύνεται αυτή η επίκληση.

κ. Γκ. Ίσως προσεύχεσαι αυτοματικά, εφησυχάζεις αυτοματικά. Αλλά και τα δύο δεν έχουν καμιά αξία για το μέλλον. Είναι μάλιστα εγκληματικά για το μέλλον σου.

Η προσευχή σου δεν πρέπει να είναι μια συνηθισμένη προσευχή. Πρέπει να προσεύχεσαι, να προσεύχεσαι αληθινά, όπως προσεύχεται ένας χριστιανός. Πρέπει να προσεύχεσαι με όλη την παρουσία σου και με τα τρία κέντρα σου συγκεντρωμένα στο ίδιο πράγμα. Πρέπει να προσεύχεσαι με το κεφάλι σου, με το συναίσθημα σου, με τις αισθήσεις σου. Πάρτο για καθήκον. Μην προσεύχεσαι για εφησυχασμό. Η άλλη προσευχή δεν θα σε εφησυχάσει, αντίθετα θα σε κουράσει. Αλλά μετά θα φθάσεις σε αυτό που σου είναι αναγκαίο.

Ο χριστιανός προσεύχεται με όλη του την παρουσία. Γενικά, ο άνθρωπος προσεύχεται μόνο με τη σκέψη του. Ίσως να υπάρχει ένας νόμος πολύ ισχυρότερος. Ο άνθρωπος δεν έμαθε πώς να προσεύχεται, και δεν σκέπτεται ποτέ ότι η κατάσταση του συναισθήματος και της παρουσίας πρέπει να συντονίζονται με την κίνηση της προσευχής. Αν μέχρι τώρα είχες τη συνήθεια να προσεύχεσαι αυτοματικά, σε συμβουλεύω να προσεύχεσαι όπως θέλεις, αλλά οπωσδήποτε όχι όπως το έκανες πριν.

Ντ. Κύριε Γκουρτζίεφ, αυτή την εβδομάδα έκανα μια διαπίστωση. Βρέθηκα μπρος σε κάποια παιδιά που μου προκάλεσαν οίκτο, γιατί ήταν υποσιτισμένα και φτωχά. Δεν ήξερα πώς να φερθώ απέναντι τους. Δεν ήξερα τι να σκεφτώ. Πότε ένιωθα λύπη, αλλά έβλεπα ότι δεν μπορούσα να κάνω τίποτε πότε πάλι ...

κ. Γκ. Με συγχωρείς, αλλά μπορούσες να κάνεις κάτι. Μπορούσες να τους δώσεις τροφή. Όχι υλικά. Μπορούσες να κάνεις να έχουν τροφή. Αν τα αγαπούσες αντικειμενικά, αν αντικειμενικά επιθυμούσες να έχουν να φάνε, θα έφτανε. Θα φεύγανε και, αυτόματα, θα έβρισκαν κάποιον που θα τους έδινε να φάνε.

Ντ. Σωστά, αναλογίστηκα την αδυναμία μου, και ο οίκτος μου έφτασε να μεταμορφωθεί σε μίσος.

κ. Γκ. Πρέπει να προσπαθήσεις αλλιώτικα. Ίσως το σκεφτόσουν επιπόλαια. Σκέψου σαν άνθρωπος, σκέψου ότι βοηθάς τον πλησίον σου με όλη σου την καρδιά, με μια αληθινή λύπηση. Θέλεις να τρέφεται καλά; Λοιπόν, να αυθυποβληθείς, συμμαζέψου εσωτερικά και προσευχήσου:

"ΕΙΜΑΙ, ΘΕΛΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ, ΓΙ ΑΥΤΟΝ".

Και, πίστεψε με, βγαίνοντας από το σχολείο, πριν κάνει δέκα βήματα θα συναντήσει κάποιον που θα του δώσει να φάει... Είναι νόμος. Ή ίσως, μια εβδομάδα μετά θα κερδίσει το λαχείο* τόση δύναμη έχει να νιώθεις συμπόνια, να θέλεις, να αγαπάς με όλη σου την παρουσία. Μετά θα μιλάς αλλιώς, θα μπορείς να βοηθήσεις τον άνθρωπο, όχι με χρηματικές δωρεές ή με τροφή - φτηνά πράγματα, εδώ που τα λέμε - αλλά θα μπορέσεις να τον βοηθήσεις με μια αληθινή επιθυμία γι' αυτόν, μια αληθινή σχέση. Με όλη τη δύναμη του δικού σου «ΕΙΜΑΙ». Όχι με το κεφάλι , όχι αυτοματικά, αλλά με όλη σου την παρουσία θα μπορέσεις να βοηθήσεις.

Λυτός που συνήθως κρατά σημειώσεις κάνει μια μεγάλη ερώτηση. Αυτό το διάστημα ένας άλλος κράτα σημειώσεις στη θέση του, μετά του δίνει πίσω το χαρτί και το μολύβι.

κ. Γκ. Με την ευκαιρία, θα ήθελα να ξέρω: όταν ο σύντροφος σου σε βοηθά στην αποστολή σου, τον πληρώνεις με κάποιο τρόπο; Τζ. Όχι.

κ. Γκ. Να ένα ζήτημα για να εξετάσουμε. Πρέπει πάντα να πληρώνουμε. Χρήματα ή ό,τι άλλο. Πρέπει να πληρώσεις για τη βοήθεια του.

Λ. {παρεμβαίνει). Εγώ του χρωστώ. Κάποιες στιγμές μου στάθηκε σαν πραγματικός φίλος.

κ. Γκ. (απευθυνόμενος στον Τζ) Τότε θα πρέπει να πληρώσετε και οι δύο! Με τον ακόλουθο τρόπο: αν δεις τον Λ. δέκα λεπτά, για δέκα λεπτά θα κάνεις την άσκηση με τα χέρια στα πλάγια. Εάν τον δεις δεκαπέντε λεπτά, δεκαπέντε λεπτά τα χέρια στα πλάγια. Εάν μισή ώρα, μια ώρα... τότε μισή ώρα, μια ώρα ασκήσεις! Με τον τρόπο αυτό θα πληρώσεις, όπως πλήρωσε κι εκείνος. Εάν είστε και οι δύο ικανοποιημένοι, τότε δίνεις τη σωστή αξία στη βοήθεια του, και εκείνος θα μπορέσει να νιώσει την πραγματική της αξία.

Σ. Όταν προσπαθώ να παρατηρήσω τη σκέψη μου, διαπιστώνω κάποια άλλη σκέψη που ξεπετάγεται από την πρώτη. Τότε παγιδεύομαι ανάμεσα στις δύο και δεν ξέρω μέχρι ποιο βαθμό αυτό είναι υποκειμενικό.

κ. Γκ. {μιλάει στα ρωσικά με την κα ντε Σ.). Συγχωρέστε με. Και τώρα η ερώτηση σου. Τι είναι αυτό που δεν γνωρίζεις;

Σ. Δεν ξέρω, αλλά από τη στιγμή που αρχίζω να συλλογίζομαι, γίνομαι σχολαστικός. Θα ήθελα να κατανοήσω πιο συγκεκριμένα αυτό που ανακάλυψα.

κ. Γκ. Απλό πράγμα. Συνήθως σκέπτεσαι με το κεφάλι σου, με το μυαλό σου. Όταν σκέπτεσαι με το μυαλό σου, παραμένει χωρισμένο από σένα, δεν είσαι παρά ένας άνθρωπος-σκέψη.

Καμιά φορά συμμετέχει το συναίσθημα και είναι ήδη κάτι άλλο. Αυτό κάνει δύο πρόσωπα μαζί, δεν είναι μόνο ένα πρόσωπο που σκέπτεται, αλλά υπάρχουν δύο πρόσωπα. Αν το έχεις ζήσει, προσπάθησε να το ξαναβρείς, προσπάθησε να σκεφτείς με τη βοήθεια, τη συμμετοχή του συναισθήματος σου. Όταν συμμετέχει το συναίσθημα σου, δημιουργείται μια νέα κατάσταση για σένα. Αυτή η καινοτομία είναι επιθυμητή. Κάνε συχνά την επόμενη άσκηση. Όταν σκέφτεσαι, να συναισθάνεσαι αυτό που σκέφτεσαι. Όταν συνηθίσεις να συνδέεις αυτά τα δύο, θα μπορέσουμε να αναμίξουμε και την αίσθηση. Τότε θα μπορείς να σκέφτεσαι με τα τρία σου κέντρα. Είναι η σκέψη ενός αληθινού ανθρώπου.

Μόνο με το κεφάλι, δεν έχει καμία αξία. Με το συναίσθημα επιπλέον είναι ήδη κάτι, αλλά αν σταματήσουμε εκεί, κινδυνεύουμε να γίνουμε σαν υστερική γυναίκα. Πρέπει να σταθεροποιήσουμε το συναίσθημα και μετά να έλθει για να συμμετάσχει και η τρίτη πηγή. Μετά από αυτό, θα μπορείς να πεις: "Σκέφτομαι σαν άνθρωπος, και όχι σαν γάτα ή σαν σκύλος. Σκέφτομαι σαν άνθρωπος". Τότε θα μπορέσουμε να μιλήσουμε για τη σκέψη.

Προσπάθησε να θυμάσαι αυτό που συναισθάνθηκες, προσπάθησε να φθάσεις στην άλλη σκέψη, σε αυτή τη νέα ποιότητα. Όχι μόνο με το κεφάλι, αλλά προσπαθώντας να νιώσεις με το συναίσθημα αυτό που σκέφτεσαι. Πάρε το για άσκηση• δεν είναι όλη η εργασία, αλλά θα σου δώσει τη δυνατότητα να πας πιο πέρα.

Χαίρομαι που το αντιλήφτηκες. Ήδη κέρδισες πολλά. {Και γυρίζοντας στους υπόλοιπους): Είναι κιόλας μισός άνθρωπος.

Ρ. Στη διάρκεια μιας άσκησης που μου έδωσε η κα ντε Σ. συνειδητοποίησα ότι ποτέ δεν ήμουν παρών, ότι ήμουν πάντα στο μέλλον ή στο παρελθόν, αλλά ποτέ παρών, ότι δεν είχα ποτέ παρουσία. Αυτό μου έδωσε μια νέα γεύση και μια νέα επιθυμία να είμαι παρών. Η λέξη «παρών» πήρε μια νέα σημασία για μένα μόνο που δεν μπορώ να κατορθώσω από μόνος μου να ξαναβρώ την επιθυμία και τη γεύση της παρουσίας. Θα ήθελα μία άσκηση να με βοηθήσει να έχω εκείνη τη γεύση, την επιθυμία να θυμάμαι τον εαυτό μου.

κ. Γκ. Την έχεις τη γεύση;

Ρ. Ναι ! Νιώθω ότι το να είμαι παρών έχει ένα καινούργιο νόημα για μένα. Μέχρι τώρα δεν το έβλεπα έτσι.

κ. Γκ. Αυτό, μεταξύ άλλων, μου θυμίζει μια φράση ενός Πέρση φιλόσοφου για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Είναι χαραγμένη σε ένα μνημείο, κοντά σε μία πόλη της Περσίας:

"ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΝΑ ΕΤΟΙΜΑΣΕΙ ΤΟ

ΜΕΛΛΟΝ."

Είναι ένα μνημείο τόσο δα ... απλά πράγματα, ε! Και ταυτόχρονα τόσο σπουδαία! Τώρα για σένα, ακριβώς με αυτό έχει να κάνει. Μόνο με το παρόν μπορείς να επανορθώσεις το παρελθόν και να προετοιμάσεις το μέλλον. Το μέλλον και το παρελθόν δεν υπάρχουν χωρίς το παρόν. Το παρόν υπάρχει για να επανορθώνουμε όλα μας τα σφάλματα και να προετοιμάζουμε το μέλλον, δηλαδή μια άλλη ζωή, μια ζωή επιθυμητή. Είναι πολύ σημαντικό για σένα να νιώσεις το παρόν. Πρέπει να λάβεις όλα τα αναγκαία μέτρα για να αποκτήσεις ένα παρόν. Ταιριάζει για όλους, αλλά ιδιαίτερα για σένα. Πρέπει να έχουμε ένα παρόν. Το παρελθόν είναι παρελθόν το χθες τέλειωσε, δεν ξανάρχεται. Το αύριο μπορεί να έλθει, αλλά ένα διαφορετικό αύριο εξαρτάται από το σημερινό παρόν. Πρέπει να ασκηθείς. Πρέπει να τα κάνεις όλα σήμερα, να ξεχάσεις το χθες και να ξεχάσεις το αύριο. Με το σήμερα επανορθώνεις το χθες και δίνεις στον εαυτό σου τη δυνατότητα να κάνει το αύριο αυτό που πρέπει.

Θα σου δώσω μια μικρή άσκηση, πολύ μικρή. Διάλεξε κάποιον, για παράδειγμα ένα κοντινό σου πρόσωπο, ένα συνεργάτη ή ένα φίλο" θα τον επικαλείσαι για την άσκηση χωρίς ο ίδιος να το ξέρει. Είναι μόνο για τον εσωτερικό σου κόσμο.

Τον σκέφτεσαι* είναι ένα καθήκον, δεν το ξεχνάς ποτέ. Σκέφτεσαι τη σχέση που είχατε στο παρελθόν και πώς του φέρθηκες. Αυτό για το παρελθόν. Όσο για το παρόν, αυτός έχει την ίδια σχέση μαζί σου όπως και στο παρελθόν. Όμως εσύ, σήμερα, θέλεις να αλλάξεις αυτή τη σχέση και να μην κάνεις μαζί του ό,τι έκανες χθες. Για παράδειγμα, ανταποκρινόσουν στις εκδηλώσεις του
με έναν καθαρά εξωτερικό, αυτοματικό τρόπο. Σήμερα, στο παρόν, συνειδητά, διατηρείς απέναντι του μια εσωτερική σχέση. Εκείνος θα συνεχίσει να έχει την ίδια σχέση μαζί σου, αλλά εσύ αλλάζεις συνειδητά τη δική σου, εσωτερικά. Σήμερα, θυμάσαι πώς ήσασταν χθες και με ολόκληρη την παρουσία σου προσπαθείς να έχεις μαζί του μία καινούργια σχέση• συλλογίζεσαι ότι είναι εκείνος που ίσως σου δώσει τη δυνατότητα να επανορθώσεις το κακό παρελθόν σου, που θα σε βοηθήσει αυτόματα να επανορθώσεις ό,τι υπήρξε κακό.

Αργότερα, θα επαληθεύσεις εσωτερικά τα αποτελέσματα και θα διαπιστώσεις ότι κι εκείνος επίσης θα έχει αλλάξει απέναντι σου. Θα έχει αλλάξει τον ίδιο καιρό χωρίς να εργαστεί, χωρίς να κάνει τίποτε το ιδιαίτερο. Κι όταν θα θυμάται την προηγούμενη σχέση του μαζί σου, θα σε παραδέχεται. Θα διαπιστώσεις ότι με το παρόν άλλαξες ό,τι υπήρχε στο παρελθόν, και στο μέλλον θα θέλει ακόμα και να σε εξυπηρετήσει επειδή τον κατάλαβες. Κάνε αυτήν την άσκηση διαλέγοντας κάποιον με τον οποίο έχεις πραγματικές σχέσεις, όχι όμως κάποιον από την οικογένεια σου.

Λοιπόν, ελπίζω ότι την επόμενη φορά θα έχεις καινούργιες διαπιστώσεις για να μπορέσω να απαντήσω ακόμη ευρύτερα. Εάν το έκανα σήμερα, θα παγίωνε μέσα σου την ιδιότητα που έχουν οι άνθρωποι να σκέφτονται τα μεγάλα πράγματα και να μην κάνουν τα μικρά.

Αρχεία του Ινστιτούτου Γκουρτζίεφ Δημοσιεύεται με την εξουσιοδότηση των εκδόσεων Triangle.

ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ

Michel CONGE

Κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, ο Γεώργιος Γκουρτζιεφ περιβαλλόταν από άντρες και γυναίκες που αποθησαύριζαν τη διδασκαλία του. Ανάμεσα τους ήταν και ο Michel Conge, η μαρτυρία του οποίου αντανακλά τον αβίαστο και απλό τρόπο του να μεταδίδει ό,τι είχε δεχθεί. Η μαρτυρία του αποτελείται από εξιστορήσεις περιστατικών και από απαντήσεις σε ερωτήσεις, που προέρχονται από διάφορες συζητήσεις με τους μαθητές του κατά το διάστημα των ετών από το 1950 έως το 1970.

"Ο Κύριος Γκουρτζιεφ"! Η λύπη που διακρίναμε καμιά φορά στο βλέμμα του είναι εκείνη που έχουν όλοι οι δάσκαλοι μπροστά στην αδυναμία να μεταδοθεί η αλήθεια. Στο Πριερέ μοιάζει περισσότερο με ανατολίτη πρίγκιπα, είναι ο ανυποχώρητος δάσκαλος. Έπειτα, προς το τέλος της ζωής του, στα χρόνια που ακολούθησαν μετά το ατύχημα του και την εγκατάλειψη του Πριερέ, έχοντας ολοκληρώσει το συγγραφικό του έργο, μεταβάλλεται σε υπηρέτη των μαθητών του και γίνεται ακόμα πιο μεγαλειώδης, γιγάντιος μέσα στην απλότητα και την απογύμνωση του. Είναι υπεύθυνος για όλους και υπηρετεί τον καθένα, είναι ελεύθερος.

Ο Γεώργιος Γκουρτζιεφ άφηνε να εννοηθεί πως υπάρχει μια διδασκαλία από όπου προέρχεται η δική του, μία γνώση που έχει την αξία αντικειμενικής επιστήμης. Κατά συνέπεια, ο Γκουρτζιεφ εμφανίζεται σαν μια γέφυρα που μας συνδέει με τον αντικειμενικό κόσμο, και γι' αυτό καταλαβαίνουμε ότι απέφυγε, περιοριζόμενος αυστηρά σε αυτό το ρόλο, να τον θεωρήσουμε σαν τελικό σκοπό ή να ταυτισθεί με την πρώτη αρχή. Θα ήταν, λοιπόν, δικό μας το λάθος, εάν τον προδίδαμε σε αυτό το σημείο με το να τον θεοποιήσουμε. Δεν θα πρέπει να μεταβάλουμε τη διδασκαλία του σε μια νέα θρησκεία με λάβαρο τον Γκουρτζιεφ. Θεωρώ πολύ σημαντικότερο ότι μπόρεσε να παραμείνει εκείνος που ετοιμάζει το δρόμο, αδιάφορος για κάθε έπαινο και για κάθε επίκριση.

Ο Γκουρτζιεφ επέμενε στο γεγονός ότι ο άνθρωπος λησμονεί τον ίδιο τον εαυτό του, όταν λησμονεί το σπόρο που κρύβεται μέσα του, όταν γυρίζει την πλάτη του στην Πραγματικότητα που αποτελεί ο Ένας. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνει την οδύνη του, επιδεινώνει την κατάσταση του, επιταχύνει τόσο το δικό του χαμό όσο και των ομοίων του και αυξάνει την οδύνη του Δημιουργού, γιατί, με έναν ορισμένο τρόπο, ο Δημιουργός είναι αυτός ο ίδιος.

Η μόνη διέξοδος μας είναι να ξανασυνδεθούμε. Ο ρόλος μας, του ανθρώπου, είναι να κατανοήσουμε τους νόμους που διέπουν το Σύμπαν, ώστε να μην τους παραβαίνουμε, και να επιτρέπουμε -αν όχι να βοηθούμε- τη μεταμόρφωση. Να απομακρυνθούμε από όλα όσα κατακερματίζουν και να βαδίσουμε προς αυτό που ενοποιεί, να ξεφύγουμε από ό,τι διαχωρίζει και να αναζητήσουμε ό,τι συγκεντρώνει, να απομακρυνθούμε από κάθε τι που υποβαθμίζει την ενέργεια. Κάθε ον, στο δικό του επίπεδο, θα πρέπει να "ενσαρκώνει" τη γέφυρα ανάμεσα σε ό,τι είναι πάνω και σε ό,τι είναι κάτω από το ίδιο. Ο άνθρωπος οφείλει να ξαναβρεί μέσα του αυτά τα τρία επίπεδα. "Ο Κύριος Γκουρτζίεφ" ήλθε για να δώσει τη μαρτυρία του, να υπενθυμίσει, να αναγγείλει, να προετοιμάσει, να συνδέσει, να κάνει δυνατή την ύπαρξη της σύνδεσης.

Μια "διδασκαλία" είναι ένα κανάλι διπλής κατεύθυνσης, ενώνει τον Ουρανό με τη Γη και το αόρατο με το ορατό. "Ορατό" είναι κάθε τι που μας αποκαλύπτουν τα αισθητήρια όργανα μας στο Σύμπαν και "αόρατο" είναι αυτό που μας επιτρέπουν να το αντιληφθούμε κάποια άλλα, λεπτότερα όργανα αντίληψης, πέρα από την επιφάνεια, που έως τότε θεωρούσαμε σαν τη μοναδική πραγματικότητα. Το να πούμε ότι μία διδασκαλία ανήκει στη μοναστική οδό ή στον "τέταρτο δρόμο" δεν υποδηλώνει τίποτε περισσότερο από τη μορφή, την περιοχή, το συγκεκριμένο σημείο σύνδεσης του καναλιού. Από το κανάλι είναι δυνατόν να περάσει και να μεταφερθεί μια συγκεκριμένη επιρροή. Όσο για το ίδιο, αποτελείται βεβαίως από μορφές, αλλά πολύ περισσότερο από ανθρώπους. Μορφές ή συνθήκες ή ασκήσεις, αλλά κυρίως άνθρωποι διαφορετικών διαβαθμίσεων του Είναι, αποτελούν μία αδιάσπαστη διαδοχή. Και, ακριβώς, επειδή πρόκειται για έναν αγωγό, δεν πρέπει να υπάρξει καμιά διακοπή. Θα μπορούσαμε εξίσου εύστοχα να πούμε, πως οι άνθρωποι αυτοί χρησιμεύουν σαν συνδέσεις ή σύνδεσμοι, πως είναι παρόμοιοι με τους νευρώνες, που, με τις συνάψεις τους, διαμορφώνουν ένα κύκλωμα διαμέσου του οποίου μπορεί να περάσει ένα ρεύμα.

Από τη στιγμή που θέλουμε να επικαλεστούμε την παραπάνω πραγματικότητα και καθώς δεν είναι δυνατό να την ορίσουμε με ακρίβεια, με τα περιγραφικά και λογικά μέσα που προσιδιάζουν στα κατώτερα επίπεδα της σκέψης, είμαστε υποχρεωμένοι να προσφύγουμε στη γλώσσα της παρομοίωσης και της μεταφοράς. Ήταν ένας σπορέας... Ήταν ένας οικοδεσπότης...

Η ανθρωπότητα προσδοκά τη ροή μιας λεπτής ενέργειας, που θα τη θέσει/σε κίνηση και θα της ανοίξει ένα δρόμο για μια ύπαρξη παλλόμενη, πιο ζωντανή. Οι άνθρωποι ζουν στριμωγμένα, ενοχλώντας ο ένας τον άλλο, βυθισμένοι στον ύπνο και σε μια ατμόσφαιρα πνιγηρή, φτωχή, χωρίς ζωτικά στοιχεία. Μια διδασκαλία μοιάζει σαν, ξαφνικά, από την άλλη πλευρά της στέγης - δηλαδή από την ελεύθερη πλευρά όπου φυσά καθαρός και ζωογόνος αέρας - να ανοίγει κάποιος μια δίοδο για να αναπνεύσουν. Χάρις σε αυτήν την πνοή του αέρα, επέρχεται μια αλλαγή στο μεταβολισμό τους, μια δυνατότητα να ξυπνήσουν.

Στοχάστηκα συχνά γύρω από αυτό το "θαύμα", τούτη τη ρήξη του επιπέδου συνειδητότητας . Μια βραδιά στο σπίτι του κυρίου Γκουρτζίεφ το κατάλαβα πολύ καλά, κατάλαβα το νόημα μιας επικοινωνίας, που μπορεί να εκφρασθεί μόνο μέσα από εικόνες της ζωής μας. Θα τολμήσω να διηγηθώ ένα περιστατικό, και, όποιος έχει αυτιά, ίσως το ακούσει. Είχα να του θέσω μια ερώτηση, που αφορούσε τη σχέση μου με ένα μέλος της οικογένειας μου/Ήταν δύσκολο κι επώδυνο. Άκουγε, με το βλέμμα του στραμμένο κατ' ευθείαν εμπρός του, πέρα και λίγο προς τα πάνω. Όταν έπαψα να μιλώ, δεν πρόφερε ούτε μια λέξη, χαμήλωσε απλά το βλέμμα του επάνω μου και κατάλαβα/Ήμουν σε επαφή με το αόρατο, τα πάντα ήταν σαφή. Όμως, το εσωτερικό σοκ που μου προκάλεσε αυτό το αιφνίδιο και έντονο φως ήταν τόσο βίαιο, που άρχισα να κλαίω σιωπηλά.

Οι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν πάντοτε ότι ποτέ δεν επεδίωκε να σε σκανδαλίσει, αλλά να σε οδηγήσει να καταλάβεις κάποιο πράγμα, προκαλώντας σου μια στιγμή ειλικρίνειας, που συχνότατα δεν μπορούσε να εκδηλωθεί παρά μόνο μέσα από τις αντιδράσεις, που εκείνος πάλι προκαλούσε/Έπαιζε ένα ρόλο, ένα ρόλο που σκόπευε να φέρει τους ανθρώπους μπροστά στον ίδιο τους τον εαυτό, στις αδυναμίες και στη σκλαβιά τους, και να τους βοηθήσει να διαχωρίσουν ό,τι πραγματικό υπάρχει μέσα στο είναι τους, από τις αυτόματες αντιδράσεις τους, προϊόντα μιας εκπαίδευσης που τη θεωρούσε αφύσικη. Μην κρίνετε, όταν ακούτε αφηγήσεις που τον αφορούν, μην κρίνετε από την επιφάνεια, προσπαθήστε να μπείτε στη θέση εκείνου που ήταν ο αποδέκτης του σοκ. Οι αφηγήσεις αυτές απευθύνονται και σε σας επίσης. Ασφαλώς, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, και μια ορισμένη δοκιμασία μπορεί να μην έχει κανένα νόημα για σας, αλλά να είστε βέβαιοι-πως εάν είχε διαισθανθεί, όπως είχε την εξαιρετική ικανότητα να κάνει, ότι μια σκόπιμα επιλεγμένη κατάσταση δεν θα είχε καμία ουσία για σας, δεν θα σας είχε υποβάλει σε αυτήν. Θα προκαλούσε κάτι άλλο, που δεν θα το περιμένατε και θα σας συγκλόνιζε προσωπικά. Όσον αφορά εμένα, ποτέ δεν του «ξέφυγαν» τα σημεία όπου ήμουν ιδιαίτερα τρωτός.

Και πάλι όμως, αν στη διάρκεια μιας δοκιμασίας κατόρθωνες να αποκτήσεις επίγνωση, να επιστρέψεις στον εαυτό σου και να καταλάβεις με ευγνωμοσύνη εκείνο που σου έδειχνε, αμέσως σταματούσε. Θυμούμαι κάποιο βράδυ που με έθιξε σε κάποιο σημείο που "πονούσε". Κατόρθωσα να συγκρατήσω τα συναισθήματα μου. Σταμάτησε απότομα να με προσβάλλει και, στρεφόμενος προς την κυρία ντε Σάλτσμαν, της είπε μόνο: "Ο Γιατρός κατάλαβε!". Και μου χάρισε αυτό το βαθύ βλέμμα που μπαίνει στην ψυχή σου, μετά χαμογέλασε και συνέχισε με κάτι άλλο.

Η συμπεριφορά του, λοιπόν, μπορούσε να είναι εντελώς απρόβλεπτη, είτε για να μας βάλει φιλικά στο δρόμο μας, είτε για να αποτρέψει από το σφάλμα, που είχαμε διαπράξει απέναντι στον εαυτό μας, είτε για να μας κάνει να επιστρέψουμε στον εαυτό μας. Ήταν ένα από τα μικρά μυστικά του. Με ελάχιστα μέσα σε αναποδογύριζε σαν τηγανίτα, σε κουνούσε δεξιά κι αριστερά και μετά σε άφηνε σύξυλο. Και συνειδητοποιούσες ότι δεν βρισκόσουν πια στον ίδιο δρόμο και προσπαθούσες να πάρεις ένα μάθημα. Η κατάσταση αυτή προκαλεί πάντοτε ένα περίεργο αποτέλεσμα. Πήγαινες στο σπίτι του σε μια ορισμένη διάθεση και μετά από ένα τέταρτο βρισκόσουν σε κάποια άλλη. Ήταν αρκετά παράξενο και πάντοτε αναρωτιόμασταν πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Κάθε φορά, ορκιζόμασταν να μην αφήσουμε να πιαστούμε έτσι, αλλά όμως ...

Ο άνθρωπος δεν συνειδητοποιεί καθόλου ότι είναι ο ίδιος που φτιάχνει τις βέργες με τις οποίες θα τον μαστιγώσουν. Διατηρεί και αφελώς αφήνει να διαφανεί κάποιο είδος ψευδαίσθησης γύρω από τον εαυτό του, κάτι που υποχρεωτικά τον κάνει ευάλωτο. Αν κατόρθωνα να είμαι αυτό που είμαι, χωρίς όλες αυτές τις ψευδαισθήσεις, αυτόν τον κυκεώνα, αυτά τα υποκατάστατα, θα ήμουν άτρωτος. Όμως δεν ζούμε ούτε στο ελάχιστο με αυτόν τον τρόπο! Ζούμε φανταζόμενοι ένα σωρό πράγματα, σχήματα και απόψεις που δεν υπάρχουν. Είμαστε απόλυτα παραδομένοι στη φύση, που μας εμπαίζει με τις ψευδαισθήσεις μας. Και, φυσικά, ένας δάσκαλος μπορεί επίσης να παίζει μαζί μας, εάν το θέλει και αν το κρίνει αναγκαίο, και να μας αναστατώνει κατά πώς το κρίνει σωστό.

Όταν όμως βρισκόμασταν μπροστά του, έστω κι ελάχιστα απαλλαγμένοι από όλες τις διανοητικές και συναισθηματικές θεωρητικοποιήσεις μας, σε μια κατάσταση πολύ πιο κοντά στην ουσία, τότε ο κύριος Γκουρτζίεφ μπορούσε να λέει ό,τι θέλει! Τις στιγμές αυτές, λοιπόν, έβρισκε την ευκαιρία να σε δοκιμάσει, εξαπέλυε φοβερές επιθέσεις εναντίον σου, πετούσε τα στιλέτα του, αλλά όλα αυτά δεν είχαν πια επάνω σου καμιά επίδραση. Η ανάμνηση όλων αυτών παραμένει ακόμη μέσα μου ζωντανή/Έλεγε τότε: "Αχ! Αχ!". Ήσαν σπουδαίες εκείνες οι στιγμές και όλοι μας τις ζήσαμε πολλές φορές, είτε αφορούσαν εμάς τους ίδιους είτε τους άλλους, γιατί συμμετείχαμε όλοι σε αυτό το εξαίσιο παιχνίδι. Ήταν απίστευτο. Γινόμασταν - έστω και λίγο -ουσία, δεν λέω με απόλυτη πληρότητα ουσία, αλλά τουλάχιστον λιγάκι. Απαλλαγμένοι κι ελεύθεροι από την τρέλα και τις ανοησίες. Και τότε, δίναμε πραγματικά μια έντιμη μάχη μαζί του. Μα όχι με ξίφη άσκησης, αλλά με ξεγυμνωμένες σπάθες ! Και τη στιγμή, ακριβώς, που παύαμε να έχουμε μια σχέση με την ίδια μας την ουσία, η σπάθα του μας έκοβε στα δυο. Τη νιώθαμε να μας διαπερνά - ήταν τρομερό... Δεν μπορούσαμε να του το κρατήσουμε, ήταν ο κανόνας του παιχνιδιού. Όμως, πόσο ενδιαφέρουσα ήταν η μάχη ! Χρησιμοποιούσε όλα τα δυνατά μέσα, όπως στο τζούντο ή την ξιφομαχία, όλα τα μέσα για να μας κάνει να χάσουμε την ισορροπία μας. Κι όταν κρατάγαμε, όταν διατηρούσαμε την εσωτερική μας ισορροπία, αυτό μεταφραζόταν με το επιφώνημα: "Αχ! Αχ!". Όμως αυτό έλεγε πάρα πολλά. Γνωρίζαμε πως η μάχη είχε τελειώσει και ότι τώρα θα μας άφηνε κάποιο χρόνο για να ξαποστάσουμε, κάποιο διάστημα για να ανακτήσουμε τις δυνάμεις μας πριν από την επόμενη αναμέτρηση. Κι εκείνη τη στιγμή τον αγαπούσαμε, νιώθαμε μια πραγματική ευγνωμοσύνη. Και πολύ περισσότερο, μάλιστα, από τη στιγμή που συνειδητοποιούσαμε πως είχε προβλέψει τα πάντα, ώστε να μπορέσουμε να αντέξουμε το κτύπημα. Και μετά ξανάρχιζε τις επιθέσεις του.

Με ποικίλους τρόπους, όλοι όσοι τον πλησίασαν γνώρισαν αυτές τις στιγμές όπου, κάτω από την επιρροή του και μόνο, μπορούσε να εμφανισθεί ένας εσωτερικός διαχωρισμός, επειδή ακριβώς γινόταν η επίκληση του. Έπρεπε να απαντήσουμε στην πρόκληση πάση θυσία. Διαπιστώναμε πως ίσως ήμασταν πολύ φτωχοί, αλλά τι πλούτος να βρίσκεις τον εαυτό σου, σε κάποιο βαθμό, όπως είναι πραγματικά κι όχι απλά προσκολλημένο στις κοινωνικές, συμβατικές και τεχνητές του εικόνες ! Καλύτερα να είσαι πάμφτωχος αλλά αυθεντικός, παρά παραφορτωμένος με βουνά γνώσεων και με ένα σωρό ανοησίες.

Ο Γκουρτζίεφ βρισκόταν διαρκώς εκεί, για να μας αναγκάζει, να μας ωθεί να στοχαζόμαστε πάλι και πάλι, να μη μας αφήνει να επαναπαυόμαστε μακαρίως, στηριζόμενοι σε μία πρακτική ή σε μία πίστη. Δεν αναπαυόμασταν παρά για λίγο μόνο, και μετά από μια στιγμή πασίχαρης ανακωχής, τα πάντα έμπαιναν ξανά σε αμφισβήτηση. Και τότε, όλα όσα είναι απληστία ή φόβος μέσα μου -και μόνο ένας Θεός γνωρίζει πόσα τέτοια συναισθήματα υπάρχουν στον καθένα μας- ξανάρχιζαν να σαλεύουν. Το αντιλαμβανόμουν, κι αυτό με βοηθούσε να μην εξαπατηθώ και να μην αρχίσω την εσωτερική μου προσπάθεια κάτω από την αποκλειστική υποκίνηση αυτών των παρορμήσεων. Είναι προφανές πως η συμπεριφορά ενός ανθρώπου όπως ο Γκουρτζίεφ -όπως και πολλών άλλων στο παρελθόν -είναι ακατανόητη για τους περισσότερους ανθρώπους. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια προσπαθειών, επαφών και βιωμάτων απελευθέρωσης για να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την καλοσύνη που φώλιαζε σε μια συμπεριφορά, η οποία μερικές φορές ήταν, φαινομενικά, άπονη, βάναυση και σκληρή, ενώ τελικά δεν ήταν καθόλου έτσι! Το παιχνίδι αυτό μας υπερβαίνει κατά πολύ και θα ήταν ανεξήγητο και απαράδεκτο αν προερχόταν από κάποιον άλλο, όχι όμως από εκείνον.

Έπαιζε επίσης τούτο το παιχνίδι και με ανθρώπους που δεν ήταν στην Εργασία.

Στα δείπνα του κυρίου Γκουρτζίεφ είχαμε κάποιες φορές την ευκαιρία να βλέπουμε να εμφανίζονται άνθρωποι, που δεν γνώριζαν καν τι ήταν αυτή η διδασκαλία. Ο Γκουρτζίεφ κανόνιζε πάντοτε έτσι τα πράγματα, ώστε το ίδιο το δείπνο να τους εισάγει αιφνίδια σε καταστάσεις, όπου θα μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν πως δεν ξέρουν τι να απαντήσουν, τι να κάνουν και τι να πουν. Ακόμη και ο πιο χαρισματικός άνθρωπος μπορούσε να τα χάσει. Είδα, για παράδειγμα, έναν ηθοποιό με μεγάλο ταλέντο να μη ξέρει πια τι ρόλο να παίξει/Ήταν ένα καλό παράδειγμα, μπόρεσε να δει κάτι σχετικά με τον εαυτό του, μάλιστα πρέπει να αντιλήφθηκε κάτι που τον έβαλε σε βαθιά σύγκρουση, γιατί δεν ξανάρθε.

Ταξιδεύοντας με τον κύριο Γκουρτζίεφ !Ήταν μια ευκαιρία να συμμετέχεις διαρκώς σε αυτό το μεγάλο παιχνίδι. Δεν μπορείτε να φαντασθείτε τι σημαίνει να ταξιδεύετε τέσσερις μέρες μαζί του. Συνέβαιναν τόσα πράγματα ! Θα σας διηγηθώ ένα. Κατά τη διάρκεια του γεύματος σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο μιας τουριστικής πόλης, γίναμε μάρτυρες μιας αλησμόνητης επίδειξης. Για να πούμε την αλήθεια, είναι σχεδόν αδύνατο να διηγηθούμε το περιστατικό, γιατί φαινομενικά τα πράγματα ήταν κοινότυπα. Πίναμε τον καφέ μας, όταν ο αρχισερβιτόρος, ο οποίος κατά την άφιξη μας δεν μου απέκρυψε την περιφρόνηση του προς τον Γκουρτζίεφ και τη συνοδεία του από "κουτοπρόβατα", μας πλησίασε για να ρωτήσει αν όλα ήταν εντάξει και αν ο Γκουρτζίεφ ήταν ικανοποιημένος. Μπορεί να μην εκτιμούσε τον Γκουρτζίεφ σαν άνθρωπο, όφειλε όμως να τον υπολογίζει σαν πελάτη και, μάλιστα, σαν έναν πολύ καλό πελάτη. Απευθύνθηκε λοιπόν σε αυτόν χαμογελώντας φιλοφρονητικά όπως πάντα. Ο Γκουρτζίεφ του απάντησε καλοκάγαθα, λέγοντας του πως "όλα ήταν στρωμένα με ροδοπέταλα", και κατόπιν, με μεγάλη ευγένεια, τον προσκάλεσε να καθίσει μαζί μας: "Πάρτε ένα ποτό. Έχω εδώ μια ιδιαίτερη βότκα, που δεν έχετε στο ξενοδοχείο." Ο αρχισερβιτόρος, με όχι λιγότερη ευγένεια, ζήτησε να τον συγχωρήσουν: "Δυστυχώς, κύριε, μου είναι απολύτως αδύνατον, η θέση μου δεν μου το επιτρέπει. Πιστέψτε με, λυπούμαι πολύ." "Ελάτε τώρα", είπε ο Γκουρτζίεφ, "αφού εγώ προσκαλώ, εσείς δεν μπορείτε αρνηθείτε, αυτό αγένεια!" "Ξέρω, ξέρω. Είναι, πράγματι, μεγάλη αγένεια και σας ζητώ και πάλι να με συγχωρήσετε, αλλά ο κανονισμός μας απαγορεύει ρητά να αποδεχόμαστε τις προσκλήσεις των πελατών, και, ξέρετε, όχι μπροστά στα γκαρσόνια. Είμαι βέβαιος ότι με καταλαβαίνετε." "Α!" είπε ο Γκουρτζίεφ, "ο κανονισμός είναι ένα ζήτημα, μα εδώ είναι κάτι άλλο, μια μικρή τραπεζαρία, εμείς μόνοι μεταξύ μας, και όλοι εδώ είμαστε φίλοι. Αν καθίσετε, κανείς δεν θα μάθει". Ήταν φανερό ότι ο δύστυχος άρχιζε να λυγίζει. "Μόνο ένα ποτηράκι βότκα και μιλήσουμε ήσυχα. Ευχάριστο πράγμα για μένα." Ξαφνικά ο αρχισερβιτόρος σηκώθηκε, έκανε ένα διακριτικό νεύμα στα γκαρσόνια, που εξαφανίστηκαν, και κάθισε κοντά στον Γκουρτζίεφ. Τότε, ακριβώς, άρχισε να συμβαίνει κάτι το παράδοξο. Ταυτόχρονα, όμως, ο τρόπος που συνέβαινε ήταν τόσο απλός για έναν συνηθισμένο παρατηρητή, ώστε εάν δεν το είχα καταγράψει τότε, ακόμη και εγώ ο ίδιος ίσως να είχα ξεχάσει την ασυνήθιστη φύση του περιστατικού.

Στο βιβλίο Αποσπάσματα μίας άγνωστης διδασκαλίας αναφέρεται ένα περιστατικό με δυο ανθρώπους, στους οποίους ο Γκουρτζίεφ διαχώρισε την ουσία από την προσωπικότητα. Εδώ δεν συνέβηκε κάτι τέτοιο, αλλά δεν μπορώ να βρω πλησιέστερο παράδειγμα. Στην περίπτωση αυτού του ανθρώπου, ο Γκουρτζίεφ καταπιάστηκε με ένα είδος ανατομίας σε ζωντανό σώμα. Η όλη διαδικασία άρχισε πολύ μαλακά και συνεχίστηκε με τον ίδιο τρόπο. Ο Γκουρτζίεφ του μίλησε πρώτα για την οικογένεια του, ρωτώντας τον πόσα παιδιά έχει, κατόπιν για τη γυναίκα του, καθώς και για το παράσημο που φορούσε στη μπουτονιέρα του. Τον συγχάρηκε και τον ώθησε να μιλήσει για τον εαυτό του. Βλέπαμε, λεπτό προς λεπτό, να διαλύονται οι δισταγμοί του και σιγά-σιγά όλα άρχισαν να βγαίνουν στο φως. Θα μπορούσε να τον κάνει να ομολογήσει τους πιο κρυφούς του πόθους. Ο άνθρωπος χαλάρωσε χωρίς φανερή πίεση, σαν να ήταν ευτυχισμένος, που μπόρεσε τελικά να ανοίξει σε κάποιον την καρδιά του με εμπιστοσύνη. Βλέπαμε τις αδυναμίες και τους περιορισμούς του, αλλά και τις καλές του πλευρές. Ήταν ένας καλός οικογενειάρχης, υπέφερε μέσα στο ρόλο του υπηρέτη και, έστω για μια μόνο φορά στη ζωή του, μπορούσε να αποκαλύψει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του και να ξαλαφρώσει την ψυχή του από όλα όσα τον βάραιναν. Όλα αυτά δεν ήταν διόλου σκανδαλιστικά, τουλάχιστον όχι περισσότερο από όσο η πράξη του χειρουργού, που αφαιρεί έναν όγκο από τον ασθενή του. Νιώθαμε συμπόνια, αλλά χωρίς ίχνος επικριτικής διάθεσης. Ο καημένος ήταν μισοκοιμισμένος, υπέφερε, και η συζήτηση αυτή του έκαμε καλό. Με πόση γνώση και με τι τέχνη τον απελευθέρωνε ο Γκουρτζίεφ από τον εαυτό του. Πολύ καλύτερα και, οπωσδήποτε, πολύ ταχύτερα από έναν ψυχαναλυτή. Και όλα αυτά έτσι, απλά, όπως μιλάμε περί ανέμων και υδάτων με κάποιον που γνωρίσαμε τυχαία, μόνο που σε εκείνη την περίπτωση η ανάκληση των αναμνήσεων δεν μας ξαλαφρώνει, ενώ εδώ ο άνθρωπος μας επιτέλους ανοιγόταν και φαινόταν να λυτρώνεται από τα μαγικά δεσμά των φαντασιακών αμυντικών του μηχανισμών.

"Κουτοπρόβατα !" μου είχε πει. Εάν μπορούσε να δει με τα μάτια της ψυχής του τι συνέβαινε μέσα του εκείνη τη στιγμή! Η συζήτηση διάρκεσε τουλάχιστον ένα τέταρτο και στο τέλος ο Γκουρτζίεφ του έδωσε μια μεγάλη φούχτα καραμέλες, που έβγαλε από την τσέπη του: "Για τα παιδιά σας". Κατόπιν έμαθα πως τα παιδιά του ήταν πάνω από είκοσι ετών, αλλά εκείνη τη στιγμή ο άνθρωπος μας δεν ήξερε πια πολύ καλά αν τα παιδιά του πήγαιναν ακόμη στο νηπιαγωγείο ή αν είχαν κιόλας βγάλει τα πρώτα τους γένια. Ο Γκουρτζίεφ του είπε κάποια καλά λόγια για τη γυναίκα του και τον επαίνεσε και πάλι, προσθέτοντας πόσο ευτυχής ήταν που άνοιξε την καρδιά του και μίλησαν σαν άνδρας προς άνδρα. Εκείνη την ημέρα συνειδητοποίησα απόλυτα σε τι συνίστατο η δύναμη του. Είχε την ικανότητα να απογυμνώνει την ψυχή ενός ανθρώπου και να τον κάνει διάφανο χωρίς να τον πληγώνει.

Στο τέλος του πειράματος ο άνθρωπος σηκώθηκε, τον ευχαρίστησε, φαινόταν πολύ ευτυχισμένος και μας χάρισε ένα χαμόγελο, σε μας τους "υπνωτισμένους". Είχε περάσει καλά και, ποιος ξέρει, ίσως από εκείνη την ημέρα να είχε άλλα συναισθήματα προς τον Γκουρτζίεφ. Όμως, αυτό δεν το έμαθα ποτέ. Ακόμη κι αν τον είχα ξανασυναντήσει, δεν θα έπαιρνα το θάρρος να τον ρωτήσω σχετικά με αυτό. Αισθανόμουν να με δεσμεύει ένα νέου τύπου "επαγγελματικό μυστικό" και θα μου φαινόταν αδέξιο να αναστατώσω ό,τι είχε σπείρει ο Γκουρτζίεφ στην καρδιά αυτού του ανθρώπου.

Ποιος ήταν ο Γκουρτζίεφ; Ήταν άραγε, σύμφωνα με την έκφραση που συναντούμε στα Αποσπάσματα μιας άγνωστης διδασκαλίας, ένας άνθρωπος που "ο ίδιος είναι νόμος για τον εαυτό του"; Είναι σαφές πως είχε έναν άλλο νόμο, πολύ σκληρότερο. Εμείς όμως; Είναι πάντοτε δύσκολο να παραμείνουμε στο επίπεδο που μας αρμόζει. Είτε δεν κάνουμε αρκετά, είτε κάνουμε πάρα πολλά. Η πραγματικότητα της ύπαρξης μας αποκαλύπτεται χάρις σε αυτό το παιχνίδι του δασκάλου, χωρίς το οποίο παραμένει σχεδόν αόρατη για μας. Δεν νομίζετε πως υπάρχουν κάποιες στιγμές στα Ευαγγέλια, όπου ο Χριστός παίζει κάποιο παιχνίδι; Αυτό που μας σταματά είναι πως δεν κατανοούμε το σκοπό του. Είναι για μας τελείως απρόσιτος. Ποιος ήταν ο σκοπός του Γκουρτζίεφ; Είχε αναλάβει ένα καθήκον, ένα δικό του ρόλο, εκπλήρωνε κάτι που ανταποκρινόταν σε μια αναγκαιότητα, σε κάποιο επίπεδο του κόσμου που υπερέβαινε το δικό μας επίπεδο μετριότητας. Ποιος ήταν ο σκοπός του; Ποιος είναι ο σκοπός, ο ρόλος των πνευματικών διδασκάλων; Εάν δεν κατανοήσουμε το σκοπό τους, μας διαφεύγει και ο τρόπος δράσης τους και προχωρούμε σε ασυνάρτητες κρίσεις. Η κυρία ντε Σάλτσμαν επαναλάμβανε πολύ συχνά: "Ο κύριος Γκουρτζίεφ ήταν εδώ για κάποιο έργο. Είχε ένα έργο να επιτελέσει. Κάτι πρέπει να εκπληρωθεί οπωσδήποτε." Για ποιο έργο πρόκειται; Δεν πρόκειται απλά για τη "δημιουργία ομάδων". Έχει πολύ μεγαλύτερη σχέση με ένα άλλο καθήκον: να γίνει δυνατό να περάσει κάτι συγκεκριμένο. Χρειάζεται ένας μεσολαβητής, ένα κανάλι από το οποίο θα μπορέσουν να περάσουν οι επιρροές.

Δεχόμαστε επιρροές, όμως εκείνες που θα μπορούσαν να μας ζωογονήσουν πλήρως δεν τις δεχόμαστε ή τις δεχόμαστε πολύ λίγο. Κάθε άνθρωπος δέχεται ελάχιστες από αυτές. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτή είναι η μεγάλη μέριμνα, να γίνει δυνατό να περάσει η ενέργεια της γνώσης, ώστε κατά τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής να ενσαρκωθούν εντυπώσεις μιας τάξης ανώτερης από αυτές που προσφέρει η ζωή. Η ανθρωπότητα είναι ένα υλικό σε διαρκή μετασχηματισμό, από το οποίο κάτι μπορεί και πρέπει να γεννηθεί. Αλλά από αυτήν την ανθρωπότητα θα πρέπει προηγουμένως να αναβρύσει μια ορισμένη ποιότητα, και η ποιότητα αυτή δεν πρόκειται να αναδυθεί χωρίς μια ειδική βοήθεια, η οποία είναι δυνατό να χρησιμοποιήσει εντελώς ανορθολογικά και μη έλλογα μέσα. Θα πρέπει να αποκατασταθεί μία επικοινωνία μεταξύ δύο κόσμων. Ποιος θα την αποκαταστήσει; Αυτό είναι το έργο, αυτός είναι ο προορισμός όλων των "σχολών", όλων των παραδοσιακών δρόμων.

Γνώρισα τον "κύριο Γκουρτζίεφ", όμως τον πρώτο χρόνο θα βρισκόμουν σε δύσκολη θέση αν χρειαζόταν να γράψω ή να πω πώς ήταν ο Γκουρτζίεφ. Μου ήταν αδύνατο να πω: "είναι κάπως έτσι." Δεχόμουν έναν ολόκληρο καταιγισμό από σοκ -που πολύ απείχαν από το να είναι πάντοτε δυσάρεστα- και αποκόμισα τόση ενέργεια, που δεν ήξερα τι να την κάνω. Ωστόσο, κάτι εργαζόταν μέσα μου. Ο Γκουρτζίεφ μας έβαζε σε καταστάσεις, που φέρναν τα πάνω κάτω. Κι αυτό ήταν καλό ! Γιατί, πώς να βγούμε από αυτό το κλειστό κύκλωμα όπου βρισκόμαστε, χωρίς να ταραχθούμε έστω και λίγο; Αδύνατο, είμαστε όλο αναστολές ! Προσφεύγουμε σε κάποιον για να μας βοηθήσει σε έναν εξαιρετικά δύσκολο τομέα. Πρέπει, λοιπόν, να τον αφήσουμε να επιλέξει τα όπλα, και το όπλο του δασκάλου είναι να μας φέρνει σε αμηχανία. Όταν δεχόμαστε σωστά το σοκ, δεν μπορούμε παρά να πούμε ευχαριστώ. Έχει καταρρεύσει ένα μεγάλο κομμάτι του τοίχου, πράγμα που δεν θα το πετύχαιναν πολύωρες διαλέξεις. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να τραντάζει το κλουβί του φυλακισμένου. Παίρνει ό,τι του φέρνετε, σας το επιστρέφει, και ολόκληρο το οικοδόμημα σας σωριάζεται καταγής.

Ο κύριος Γκουρτζίεφ ζητούσε πάντοτε κάτι. Σου το έθετε με τέτοιο τρόπο, ώστε καμιά φορά αναρωτιόσουν τι σήμαινε. Στην αρχή φαινόταν σαν μια συγκαλυμμένη πρόφαση -κάτι σαν μπλόφα- αλλά ο σκοπός του ήταν να συλλάβεις το πρόβλημα. Δεν ήθελε να ταυτιστείς με τον ίδιο/Ήθελε να υπερασπιστεί την Ιδέα ! Ήταν η ιδέα που είχε μέσα στην καρδιά του. Σε έκανε να φρίξεις, για να μην τον λατρέψεις. Ενεργούσε πάντοτε με αυτόν τον τρόπο, μια πονηριά να προκαλεί αβεβαιότητα προς τον ίδιο για να σε προσανατολίσει καλύτερα προς την Αλήθεια. Πρέπει να κατανοήσουμε το σκοπό που επεδίωκε, να μην υποκύπτουμε ποτέ στην κυριαρχία του "εφησυχαστή Θεού". Καμία θέση για το ψέμα, ήθελε την αλήθεια. Τέτοια ήταν η εντύπωση που μας προκαλούσε, ώστε δεν ήταν δυνατό παρά να νιώθουμε μια συγκίνηση, που γεννούσε ερωτήματα.

Μου συνέβηκε πολλές φορές να βρεθώ μόνος μου μαζί του "για να πάρουμε καφέ και να μιλήσουμε για διάφορα", όπως έλεγε, χωρίς να έχω καμιά συγκεκριμένη ερώτηση να του κάνω/Έλεγα τότε στον εαυτό μου: "δεν πρέπει να αφήσω την ευκαιρία να πάει χαμένη". Έψαχνα κοπιαστικά μέσα μου για κάποια ερώτηση. Τελικά του έλεγα: "Πώς πρέπει να κατανοήσουμε, κύριε, τούτο ή το άλλο;" Και τότε, το πιο εκπληκτικό από όλα δεν ήταν οι απαντήσεις του, αλλά οι σιωπές του. Διαρκούσαν πολλά λεπτά. Τότε, όλα καταλάγιαζαν μέσα μου, οι θεωρίες μου, η απληστία μου να αποσπάσω κάποια εξήγηση, η επιθυμία μου να επωφεληθώ από το γεγονός πως ήμουν μαζί του, και μετά, ξαναβρισκόμουν μόνος μου απέναντι στον εαυτό μου. Πολλοί άλλοι, επίσης, γνώρισαν αυτή την εμπειρία. Υπήρχαν αυτές οι εκπληκτικές σιωπές, όπου ένιωθες σαν κάποιος φουκαράς που θέτει λάθος ερωτήματα ή που θέτει σωστά ερωτήματα αλλά με λάθος τρόπο. Τούτη η σιωπή έδινε ένα εκπληκτικό βάθος στις συζητήσεις μας μαζί του/Έφερνε στην επιφάνεια την αλληλουχία "γνωρίζω-κατανοώ", και, ξαφνικά, υπήρχε κάτι. Θα πρέπει να βιώσει κανείς αυτήν την κατά πρόσωπο συνάντηση με τον εαυτό του για να συνειδητοποιήσει ότι τις περισσότερες φορές συρόμαστε παθητικά από τις διανοητικές και συναισθηματικές μας λειτουργίες, όμως αυτό που έχει σημασία είναι "να πάμε να δούμε μόνοι μας". Ο Γκουρτζίεφ δεν απαντούσε, και μη απαντώντας, ήταν πολύ πιο εύγλωττος.

Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι ίσως να βιώσει ενέργειες που χάνονται και που μπορούν να επιστρέψουν στην πρωταρχική Πηγή τους. Όλες αυτές οι στιγμές που έζησα κοντά στον Γκουρτζίεφ, μου επέτρεψαν να καταλάβω ότι η ζωή μάς έχει δοθεί σαν "πείραμα", σαν "άσκηση". Όταν εμπλέκομαι στη ζωή, όταν αφήνομαι να βυθισθώ σε αυτό το είδος ναυαγίου που είναι η ζωή μας, όταν το βιώνω αυτό ενσυνείδητα, επιστρέφω και πάλι πλουσιότερος. Αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν "πείρα τους" είναι σχεδόν για γέλια. Όταν, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ώριμης ηλικίας λέει: "Πιστέψτε με, νεαρέ μου, μιλάω εκ πείρας", λέει κάτι το ηλίθιο και ταυτόχρονα παραλίγο να πει κάτι που είναι αληθινό. Γιατί, αν είχε συνείδηση όλων όσων του έχουν συμβεί, δυστυχίες ή τυχερά, κάθε λογής γεγονότα, θα ήταν πραγματικά ένας άνθρωπος με πείρα. Δηλαδή, κάθε τι που επανέρχεται στην επιφάνεια, κάθε τι που επιστρέφει, κάθε τι που συγκλίνει, μπορεί να ανανεωθεί στην ολότητα του. Η κάθοδος των ενεργειών, που μπορώ να διακρίνω μέσα μου ή να τις νοήσω σαν διαφορετικά επίπεδα που βιώνουν τα ανθρώπινα όντα, η κάθοδος αυτή, λοιπόν, δεν συμβαίνει τελικά σαν μια καθαρή αποτυχία. Υπάρχει τώρα μια Επιστροφή, επιστρέφω από ένα μακρύ ταξίδι, γυρίζω πραγματικά φορτωμένος από βιώματα, κάτι έχω καταλάβει. Είναι η προοπτική που ανοίγει ο μεγάλος μύθος που μας άφησε ο Γκουρτζίεφ: "Οι Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον εγγονό του". Η επιστροφή στον πλανήτη από όπου καταγόταν, έπειτα από άφθονα λάθη και σφάλματα, μετά από τόσες περιπλανήσεις, έχοντας υποφέρει τόσα και τόσα. Λοιπόν, να! Είναι ένα άλλο' πλάσμα που επιστρέφει. Επιστρέφει και φέρνει μαζί του την πνοή όλων των κόσμων που πέρασε. Και τη φέρνει σαν μια αγκαλιά, εκούσια. Πληρώνει το χρέος του. Δεν κατέβηκε για το τίποτα. Αυτός ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε για το τίποτα.

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑΣ

Luc DIETRICH

"Με τα λόγια εκπορνεύετε τα πάντα". Αυτή ήταν η επίπληξη της Ζαν ντε Σάλτσμαν στον Λουκ Ντήτριχ όταν τον έφερε στον κύκλο των μαθητών του Γκουρτζίεφ. Ο Ντήτριχ θα επωφεληθεί από την παρατήρηση της και στα λίγα χρόνια που του μένουν ακόμη να ζήσει, με σεβασμό στον κανόνα της εχεμύθειας, θα παρουσιάσει μέσα στο κείμενο που ακολουθεί τους κανόνες της αυθεντικής έρευνας.

Η αλήθεια είναι η σχέση του μέσα με το έξω. Το όνειρο είναι μια κίνηση του μέσα, πιο μέσα από μέσα όταν ακολουθούμε τη λογική του ονείρου, βυθιζόμαστε συνεχώς όλο και περισσότερο στα σκοτάδια, πνιγόμαστε στο ίδιο μας το αίμα. Αν μας κουβαλά το όνειρο, το όνειρο ποιος θα το κουβαλήσει; Δεν μιλά για το όνειρο το Βιβλίο του Αληθινού Λόγου, δεν μαρτυρά για το όνειρο το μεγαλείο της των γνωστικών. [...] Μπορούμε να θεωρήσουμε το όνειρο και το εξωπραγματικό σαν απουσία της αλήθειας και σαν ψέμα. Κι εδώ εμφανίζεται το ζήτημα της ειλικρίνειας, που δίνει στις μορφές το αληθινό τους νόημα. [...] Η ειλικρίνεια είναι κατ' αρχήν μία παρόρμηση να γνωρίσουμε το αληθινό* κατά δεύτερο λόγο, είναι η αναγνώριση της δικής μας συσκότισης: είναι λοιπόν μια φλογερή και διαρκής ένταση, κι όχι μια ευκαιρία να επιδοθούμε σε περιττές εκμυστηρεύσεις. Η ειλικρίνεια είναι πρώτα απ' όλα χάρις, γιατί είναι χάρις το να επιθυμούμε την αλήθεια, την ίδια στιγμή που τόσοι δύστυχοι συμβιβάζονται τόσο καλά με τον ύπνο τους- κατά δεύτερο λόγο, είναι μια προσπάθεια ν' απαλλαγούμε απ' αυτή τη σκιά στην οποία είμαστε προσκολλημένοι με όλη τη σάρκα μας. [...] Η αληθινή ειλικρίνεια κοστίζει πανάκριβα. [...] Η ειλικρίνεια μας είναι ένα έκθετο παιδί, χλωμό κι ασθενικό, που με μεγάλη δυσκολία το επαναφέραμε στη ζωή• όταν, όμως, σταθεί στα πόδια του ο φιλαράκος, εκείνος που τον φιλοξενεί και τον τρέφει γρήγορα θ' αρχίσει να τρέμει μπροστά σ' αυτόν το θεό, σ' αυτόν το διάβολο που καραδοκεί πάντοτε, πανέτοιμος να του πάρει τη θέση. [...] Και δεν υπάρχει χάρις, και δεν υπάρχει θυσία, και δεν υπάρχει τίποτε το ιερό, που να μην είναι επίσης και μυστικό [...] Και πώς μπορεί κάτι που είναι εσωτερικό να μην είναι μυστικό; Η ειλικρίνεια επιδρά μονάχα όταν ριζώνει, όταν έχει βαθιά θεμέλια μέσα μας. Ο ρόλος της είναι να μας σκοτώσει, το γνωρίζουμε. Είναι καλύτερα να προετοιμαζόμαστε γι' αυτό το πέρασμα.

[Αποσπάσματα από το κείμενο "Διάλογος για τη φιλία" (Dialogue de l'amitie) Μάιος 1942, σελ. 17-21].

Υπάρχουν εκείνοι που ερευνούν, προκειμένου ένα νέο προτέρημα να στολίσει το πρόσωπο τους, που αναζητούν την κυριαρχία πάνω στους άλλους, την αίγλη και τη φήμη- υπάρχουν άλλοι, που ερευνούν επειδή νιώθουν δυσφορία, επειδή οι δυστυχίες τούς έχουν συγκλονίσει ως τα μύχια της ύπαρξης τους, ή επειδή οι επανειλημμένες αποτυχίες τούς έπεισαν για την ανεπάρκεια τους. Τέλος, υπάρχουν κι εκείνοι που ερευνούν επειδή γνωρίζουν πως η δυσφορία τους οφείλεται στην προσκόλληση τους στο άτομο τους και στα εξωτερικά οφέλη. Οι πρώτοι θέλουν να υπερισχύσει ο παλαιός άνθρωπος με τα όπλα του νέου" οι δεύτεροι θέλουν απλά να αποκαταστήσουν τον παλαιό άνθρωπο που τον γκρέμισαν τα τυχαία πλήγματα της ζωής* οι τρίτοι είναι έτοιμοι να απορρίψουν οριστικά τον παλαιό άνθρωπο -είτε ωραιοποιημένο είτε όχι, είτε ευχάριστο είτε όχι. [...] Δεν πιστεύω πως θα μπορούσαμε να βρούμε την αλήθεια από μόνοι μας, αλλά υπάρχει μια εργασία που δεν μπορούμε παρά να την εκπληρώσουμε μόνοι μας• κι αυτή είναι να αναζητούμε την αλήθεια, να την προσδοκούμε, να είμαστε έτοιμοι να δώσουμε όλα όσα έχουμε και ακόμη όλα όσα είμαστε, προκειμένου να υπάρξει μέσα μας• γιατί είναι μια εργασία που κανείς δεν μπορεί να κάνει στη θέση μας.

Οφείλω να αποδεχτώ αυτήν τη συνειδητότητα, τη σύντομη σαν γιορτή, να δεχτώ αυτήν την ύπαρξη, όπως μια μέρα που ποτέ πια δεν θα ξαναρχίσει.

[παρατίθεται από τον Michel Random στο έργο "Οι δυνάμεις του έσω κόσμου" (Puissances du dedans), σελ. 211].

Οι παραπάνω σημειώσεις βρίσκουν τον απόηχο τους και στις ακόλουθες ανέκδοτες γραμμές, "ριγμένες" πρόχειρα στο χαρτί, στα πλαίσια της αλληλογραφίας με την Ζενεβιέβ Λιέφ και το σύζυγο της Λουζ στους οποίους ο Ντήντριχ είχε αποκαλύψει την ύπαρξη του κυρίου Γκουρτζίεφ και της διδασκαλίας του. Εξομολογήσεις γραμμένες στο κακής ποιότητας χαρτί των "διζωνικών καρτών" -του μόνου επίσημου δεσμού μεταξύ της κατεχόμενης Γαλλίας και της λεγόμενης "ελεύθερης" Γαλλίας- που παραμένουν η ζωντανή μαρτυρία της προσωπικής του εργασίας:

8 Ιουνίου 1942.. Συνάντησα τον κύριο Γκουρτζίεφ και από σήμερα όλα παίρνουν ένα διαφορετικό χρώμα. Τώρα έχω έναν σαφέστερο σκοπό και μια εργασία οροθετημένη με ακρίβεια. Προσδιόρισε την κατάσταση μου με ιδιοφυή τρόπο. Είδε και αντιλήφθηκε όλους τους κινδύνους που διέτρεχα εκείνη τη στιγμή, καθώς και τις αιτίες τους. Οφείλονται όλοι τους στην υγεία μου. Οφείλω -όπως λέει ο ίδιος- να ασχοληθώ αμέσως με την υγεία μου. Όμως αυτές οι κάρτες είναι πολύ μικρές, κι εξάλλου δεν μπορώ ακόμη να τα πω όλα, γιατί δεν τα έχω ακόμη βιώσει αρκετά, δεν είναι αρκετά "δικά μου".

27 Ιούνη 1942... Εργάζομαι, ξεκίνησα ένα μεγάλο εσωτερικό ταξίδι. Όλα έχουν αλλάξει για μένα. Είναι δύσκολο, γιατί το σώμα μου εξεγείρεται και χαλά τον κόσμο ενάντια στη μεγάλη προσπάθεια που του ζητιέται να καταβάλει. Το σώμα μου σκέφτεται να κοιμηθεί, να ξαπλώσει και να φάει, επειδή περνώ τη μέρα μου με εξαιρετική όρεξη. Πρέπει να διδάξω την υπομονή σε τούτο το αδελφικό κρέας, που είναι το κουφάρι μου, το καλοπιάνω και του υπόσχομαι θαύματα, αλλά εκείνο δυσπιστεί και με υπηρετεί άσχημα.

(Αρχές Ιούλη 1942 ; ) ... Για να γίνετε όπως "σας καλεί το καθήκον να γίνετε", χρειάζεται πολλή δουλειά. Πόσες πτώσεις προτού φτάσεις να ισορροπείς! Πόσες παραφωνίες προτού φθάσεις στην αρμονία! [...] Η προσπάθεια μας μαρτυρεί για το είναι μας, το μέγεθος μας, με μια λέξη, την πραγματικότητα μας. Για να αλλάξουμε, πρέπει πρώτα απ' όλα να αισθανθούμε απέχθεια για την τωρινή μας ζωή, κι αυτό είναι δύσκολο. Θέλουμε να αλλάξουμε, αλλά χωρίς να απαλλαγούμε από τις συνήθειες μας, τις μανίες μας, τις παλιανθρωπιές μας. Τώρα καταλαβαίνω τι απαιτείται από εμάς. Το καταλάβαινα ήδη και πριν έξι μήνες, αλλά σήμερα αρχίζω να το πιστεύω. [...] Βλέπω τον κύριο Γκουρτζίεφ κάθε δυο μέρες και κάθε φορά γευματίζουμε μαζί. Μου μαθαίνει τα πάντα κάθε μέρα απ' την αρχή και γι' αυτό βαδίζω, αντί να κάνω σημειωτόν επιτόπου [...] Σας τα γράφω όλα αυτά, γιατί σας θέλω και τους δυο σας να βρεθείτε μαζί μας• να μην ξανακυλήσετε κι οι δυο σας στην παράλογη και καταστροφική δραστηριότητα εκείνων που δεν θέλουν να ανοίξουν τα μάτια τους ούτε στη δική τους άβυσσο ούτε στο μεγαλείο του κόσμου...

25Ιουλίου 1942...Έχω βάσανα, αλλά δεν παραπονιέμαι, γιατί όλα τα προβλήματα υγείας, χρημάτων και τόσα άλλα δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την ένταση της εργασίας που κάνω εδώ. Φοβάμαι μόνο μήπως δω το σώμα μου να μ' εγκαταλείπει, αλλά αγωνίζομαι ενάντια ακόμη και σ' αυτό. Δεν μπορώ να σας μιλήσω για όλα αυτά γραπτά, χρειάζεται να περάσουμε πολλές στιγμές μαζί και προπάντων χρειάζονται κοινές εμπειρίες. Μόνον οι εσωτερικές μας προσπάθειες μπορούν να μας φέρουν κοντά. Τώρα όλα έχουν ένα νόημα για μένα...

[Από τα αρχεία της Ζενεβιεβ Λιεφ\