ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ
Michel CONGE
Κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, ο Γεώργιος Γκουρτζιεφ περιβαλλόταν από άντρες και γυναίκες που αποθησαύριζαν τη διδασκαλία του. Ανάμεσα τους ήταν και ο Michel Conge, η μαρτυρία του οποίου αντανακλά τον αβίαστο και απλό τρόπο του να μεταδίδει ό,τι είχε δεχθεί. Η μαρτυρία του αποτελείται από εξιστορήσεις περιστατικών και από απαντήσεις σε ερωτήσεις, που προέρχονται από διάφορες συζητήσεις με τους μαθητές του κατά το διάστημα των ετών από το 1950 έως το 1970.
"Ο Κύριος Γκουρτζιεφ"! Η λύπη που διακρίναμε καμιά φορά στο βλέμμα του είναι εκείνη που έχουν όλοι οι δάσκαλοι μπροστά στην αδυναμία να μεταδοθεί η αλήθεια. Στο Πριερέ μοιάζει περισσότερο με ανατολίτη πρίγκιπα, είναι ο ανυποχώρητος δάσκαλος. Έπειτα, προς το τέλος της ζωής του, στα χρόνια που ακολούθησαν μετά το ατύχημα του και την εγκατάλειψη του Πριερέ, έχοντας ολοκληρώσει το συγγραφικό του έργο, μεταβάλλεται σε υπηρέτη των μαθητών του και γίνεται ακόμα πιο μεγαλειώδης, γιγάντιος μέσα στην απλότητα και την απογύμνωση του. Είναι υπεύθυνος για όλους και υπηρετεί τον καθένα, είναι ελεύθερος.
Ο Γεώργιος Γκουρτζιεφ άφηνε να εννοηθεί πως υπάρχει μια διδασκαλία από όπου προέρχεται η δική του, μία γνώση που έχει την αξία αντικειμενικής επιστήμης. Κατά συνέπεια, ο Γκουρτζιεφ εμφανίζεται σαν μια γέφυρα που μας συνδέει με τον αντικειμενικό κόσμο, και γι' αυτό καταλαβαίνουμε ότι απέφυγε, περιοριζόμενος αυστηρά σε αυτό το ρόλο, να τον θεωρήσουμε σαν τελικό σκοπό ή να ταυτισθεί με την πρώτη αρχή. Θα ήταν, λοιπόν, δικό μας το λάθος, εάν τον προδίδαμε σε αυτό το σημείο με το να τον θεοποιήσουμε. Δεν θα πρέπει να μεταβάλουμε τη διδασκαλία του σε μια νέα θρησκεία με λάβαρο τον Γκουρτζιεφ. Θεωρώ πολύ σημαντικότερο ότι μπόρεσε να παραμείνει εκείνος που ετοιμάζει το δρόμο, αδιάφορος για κάθε έπαινο και για κάθε επίκριση.
Ο Γκουρτζιεφ επέμενε στο γεγονός ότι ο άνθρωπος λησμονεί τον ίδιο τον εαυτό του, όταν λησμονεί το σπόρο που κρύβεται μέσα του, όταν γυρίζει την πλάτη του στην Πραγματικότητα που αποτελεί ο Ένας. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνει την οδύνη του, επιδεινώνει την κατάσταση του, επιταχύνει τόσο το δικό του χαμό όσο και των ομοίων του και αυξάνει την οδύνη του Δημιουργού, γιατί, με έναν ορισμένο τρόπο, ο Δημιουργός είναι αυτός ο ίδιος.
Η μόνη διέξοδος μας είναι να ξανασυνδεθούμε. Ο ρόλος μας, του ανθρώπου, είναι να κατανοήσουμε τους νόμους που διέπουν το Σύμπαν, ώστε να μην τους παραβαίνουμε, και να επιτρέπουμε -αν όχι να βοηθούμε- τη μεταμόρφωση. Να απομακρυνθούμε από όλα όσα κατακερματίζουν και να βαδίσουμε προς αυτό που ενοποιεί, να ξεφύγουμε από ό,τι διαχωρίζει και να αναζητήσουμε ό,τι συγκεντρώνει, να απομακρυνθούμε από κάθε τι που υποβαθμίζει την ενέργεια. Κάθε ον, στο δικό του επίπεδο, θα πρέπει να "ενσαρκώνει" τη γέφυρα ανάμεσα σε ό,τι είναι πάνω και σε ό,τι είναι κάτω από το ίδιο. Ο άνθρωπος οφείλει να ξαναβρεί μέσα του αυτά τα τρία επίπεδα. "Ο Κύριος Γκουρτζίεφ" ήλθε για να δώσει τη μαρτυρία του, να υπενθυμίσει, να αναγγείλει, να προετοιμάσει, να συνδέσει, να κάνει δυνατή την ύπαρξη της σύνδεσης.
Μια "διδασκαλία" είναι ένα κανάλι διπλής κατεύθυνσης, ενώνει τον Ουρανό με τη Γη και το αόρατο με το ορατό. "Ορατό" είναι κάθε τι που μας αποκαλύπτουν τα αισθητήρια όργανα μας στο Σύμπαν και "αόρατο" είναι αυτό που μας επιτρέπουν να το αντιληφθούμε κάποια άλλα, λεπτότερα όργανα αντίληψης, πέρα από την επιφάνεια, που έως τότε θεωρούσαμε σαν τη μοναδική πραγματικότητα. Το να πούμε ότι μία διδασκαλία ανήκει στη μοναστική οδό ή στον "τέταρτο δρόμο" δεν υποδηλώνει τίποτε περισσότερο από τη μορφή, την περιοχή, το συγκεκριμένο σημείο σύνδεσης του καναλιού. Από το κανάλι είναι δυνατόν να περάσει και να μεταφερθεί μια συγκεκριμένη επιρροή. Όσο για το ίδιο, αποτελείται βεβαίως από μορφές, αλλά πολύ περισσότερο από ανθρώπους. Μορφές ή συνθήκες ή ασκήσεις, αλλά κυρίως άνθρωποι διαφορετικών διαβαθμίσεων του Είναι, αποτελούν μία αδιάσπαστη διαδοχή. Και, ακριβώς, επειδή πρόκειται για έναν αγωγό, δεν πρέπει να υπάρξει καμιά διακοπή. Θα μπορούσαμε εξίσου εύστοχα να πούμε, πως οι άνθρωποι αυτοί χρησιμεύουν σαν συνδέσεις ή σύνδεσμοι, πως είναι παρόμοιοι με τους νευρώνες, που, με τις συνάψεις τους, διαμορφώνουν ένα κύκλωμα διαμέσου του οποίου μπορεί να περάσει ένα ρεύμα.
Από τη στιγμή που θέλουμε να επικαλεστούμε την παραπάνω πραγματικότητα και καθώς δεν είναι δυνατό να την ορίσουμε με ακρίβεια, με τα περιγραφικά και λογικά μέσα που προσιδιάζουν στα κατώτερα επίπεδα της σκέψης, είμαστε υποχρεωμένοι να προσφύγουμε στη γλώσσα της παρομοίωσης και της μεταφοράς. Ήταν ένας σπορέας... Ήταν ένας οικοδεσπότης...
Η ανθρωπότητα προσδοκά τη ροή μιας λεπτής ενέργειας, που θα τη θέσει/σε κίνηση και θα της ανοίξει ένα δρόμο για μια ύπαρξη παλλόμενη, πιο ζωντανή. Οι άνθρωποι ζουν στριμωγμένα, ενοχλώντας ο ένας τον άλλο, βυθισμένοι στον ύπνο και σε μια ατμόσφαιρα πνιγηρή, φτωχή, χωρίς ζωτικά στοιχεία. Μια διδασκαλία μοιάζει σαν, ξαφνικά, από την άλλη πλευρά της στέγης - δηλαδή από την ελεύθερη πλευρά όπου φυσά καθαρός και ζωογόνος αέρας - να ανοίγει κάποιος μια δίοδο για να αναπνεύσουν. Χάρις σε αυτήν την πνοή του αέρα, επέρχεται μια αλλαγή στο μεταβολισμό τους, μια δυνατότητα να ξυπνήσουν.
Στοχάστηκα συχνά γύρω από αυτό το "θαύμα", τούτη τη ρήξη του επιπέδου συνειδητότητας . Μια βραδιά στο σπίτι του κυρίου Γκουρτζίεφ το κατάλαβα πολύ καλά, κατάλαβα το νόημα μιας επικοινωνίας, που μπορεί να εκφρασθεί μόνο μέσα από εικόνες της ζωής μας. Θα τολμήσω να διηγηθώ ένα περιστατικό, και, όποιος έχει αυτιά, ίσως το ακούσει. Είχα να του θέσω μια ερώτηση, που αφορούσε τη σχέση μου με ένα μέλος της οικογένειας μου/Ήταν δύσκολο κι επώδυνο. Άκουγε, με το βλέμμα του στραμμένο κατ' ευθείαν εμπρός του, πέρα και λίγο προς τα πάνω. Όταν έπαψα να μιλώ, δεν πρόφερε ούτε μια λέξη, χαμήλωσε απλά το βλέμμα του επάνω μου και κατάλαβα/Ήμουν σε επαφή με το αόρατο, τα πάντα ήταν σαφή. Όμως, το εσωτερικό σοκ που μου προκάλεσε αυτό το αιφνίδιο και έντονο φως ήταν τόσο βίαιο, που άρχισα να κλαίω σιωπηλά.
Οι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν πάντοτε ότι ποτέ δεν επεδίωκε να σε σκανδαλίσει, αλλά να σε οδηγήσει να καταλάβεις κάποιο πράγμα, προκαλώντας σου μια στιγμή ειλικρίνειας, που συχνότατα δεν μπορούσε να εκδηλωθεί παρά μόνο μέσα από τις αντιδράσεις, που εκείνος πάλι προκαλούσε/Έπαιζε ένα ρόλο, ένα ρόλο που σκόπευε να φέρει τους ανθρώπους μπροστά στον ίδιο τους τον εαυτό, στις αδυναμίες και στη σκλαβιά τους, και να τους βοηθήσει να διαχωρίσουν ό,τι πραγματικό υπάρχει μέσα στο είναι τους, από τις αυτόματες αντιδράσεις τους, προϊόντα μιας εκπαίδευσης που τη θεωρούσε αφύσικη. Μην κρίνετε, όταν ακούτε αφηγήσεις που τον αφορούν, μην κρίνετε από την επιφάνεια, προσπαθήστε να μπείτε στη θέση εκείνου που ήταν ο αποδέκτης του σοκ. Οι αφηγήσεις αυτές απευθύνονται και σε σας επίσης. Ασφαλώς, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, και μια ορισμένη δοκιμασία μπορεί να μην έχει κανένα νόημα για σας, αλλά να είστε βέβαιοι-πως εάν είχε διαισθανθεί, όπως είχε την εξαιρετική ικανότητα να κάνει, ότι μια σκόπιμα επιλεγμένη κατάσταση δεν θα είχε καμία ουσία για σας, δεν θα σας είχε υποβάλει σε αυτήν. Θα προκαλούσε κάτι άλλο, που δεν θα το περιμένατε και θα σας συγκλόνιζε προσωπικά. Όσον αφορά εμένα, ποτέ δεν του «ξέφυγαν» τα σημεία όπου ήμουν ιδιαίτερα τρωτός.
Και πάλι όμως, αν στη διάρκεια μιας δοκιμασίας κατόρθωνες να αποκτήσεις επίγνωση, να επιστρέψεις στον εαυτό σου και να καταλάβεις με ευγνωμοσύνη εκείνο που σου έδειχνε, αμέσως σταματούσε. Θυμούμαι κάποιο βράδυ που με έθιξε σε κάποιο σημείο που "πονούσε". Κατόρθωσα να συγκρατήσω τα συναισθήματα μου. Σταμάτησε απότομα να με προσβάλλει και, στρεφόμενος προς την κυρία ντε Σάλτσμαν, της είπε μόνο: "Ο Γιατρός κατάλαβε!". Και μου χάρισε αυτό το βαθύ βλέμμα που μπαίνει στην ψυχή σου, μετά χαμογέλασε και συνέχισε με κάτι άλλο.
Η συμπεριφορά του, λοιπόν, μπορούσε να είναι εντελώς απρόβλεπτη, είτε για να μας βάλει φιλικά στο δρόμο μας, είτε για να αποτρέψει από το σφάλμα, που είχαμε διαπράξει απέναντι στον εαυτό μας, είτε για να μας κάνει να επιστρέψουμε στον εαυτό μας. Ήταν ένα από τα μικρά μυστικά του. Με ελάχιστα μέσα σε αναποδογύριζε σαν τηγανίτα, σε κουνούσε δεξιά κι αριστερά και μετά σε άφηνε σύξυλο. Και συνειδητοποιούσες ότι δεν βρισκόσουν πια στον ίδιο δρόμο και προσπαθούσες να πάρεις ένα μάθημα. Η κατάσταση αυτή προκαλεί πάντοτε ένα περίεργο αποτέλεσμα. Πήγαινες στο σπίτι του σε μια ορισμένη διάθεση και μετά από ένα τέταρτο βρισκόσουν σε κάποια άλλη. Ήταν αρκετά παράξενο και πάντοτε αναρωτιόμασταν πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Κάθε φορά, ορκιζόμασταν να μην αφήσουμε να πιαστούμε έτσι, αλλά όμως ...
Ο άνθρωπος δεν συνειδητοποιεί καθόλου ότι είναι ο ίδιος που φτιάχνει τις βέργες με τις οποίες θα τον μαστιγώσουν. Διατηρεί και αφελώς αφήνει να διαφανεί κάποιο είδος ψευδαίσθησης γύρω από τον εαυτό του, κάτι που υποχρεωτικά τον κάνει ευάλωτο. Αν κατόρθωνα να είμαι αυτό που είμαι, χωρίς όλες αυτές τις ψευδαισθήσεις, αυτόν τον κυκεώνα, αυτά τα υποκατάστατα, θα ήμουν άτρωτος. Όμως δεν ζούμε ούτε στο ελάχιστο με αυτόν τον τρόπο! Ζούμε φανταζόμενοι ένα σωρό πράγματα, σχήματα και απόψεις που δεν υπάρχουν. Είμαστε απόλυτα παραδομένοι στη φύση, που μας εμπαίζει με τις ψευδαισθήσεις μας. Και, φυσικά, ένας δάσκαλος μπορεί επίσης να παίζει μαζί μας, εάν το θέλει και αν το κρίνει αναγκαίο, και να μας αναστατώνει κατά πώς το κρίνει σωστό.
Όταν όμως βρισκόμασταν μπροστά του, έστω κι ελάχιστα απαλλαγμένοι από όλες τις διανοητικές και συναισθηματικές θεωρητικοποιήσεις μας, σε μια κατάσταση πολύ πιο κοντά στην ουσία, τότε ο κύριος Γκουρτζίεφ μπορούσε να λέει ό,τι θέλει! Τις στιγμές αυτές, λοιπόν, έβρισκε την ευκαιρία να σε δοκιμάσει, εξαπέλυε φοβερές επιθέσεις εναντίον σου, πετούσε τα στιλέτα του, αλλά όλα αυτά δεν είχαν πια επάνω σου καμιά επίδραση. Η ανάμνηση όλων αυτών παραμένει ακόμη μέσα μου ζωντανή/Έλεγε τότε: "Αχ! Αχ!". Ήσαν σπουδαίες εκείνες οι στιγμές και όλοι μας τις ζήσαμε πολλές φορές, είτε αφορούσαν εμάς τους ίδιους είτε τους άλλους, γιατί συμμετείχαμε όλοι σε αυτό το εξαίσιο παιχνίδι. Ήταν απίστευτο. Γινόμασταν - έστω και λίγο -ουσία, δεν λέω με απόλυτη πληρότητα ουσία, αλλά τουλάχιστον λιγάκι. Απαλλαγμένοι κι ελεύθεροι από την τρέλα και τις ανοησίες. Και τότε, δίναμε πραγματικά μια έντιμη μάχη μαζί του. Μα όχι με ξίφη άσκησης, αλλά με ξεγυμνωμένες σπάθες ! Και τη στιγμή, ακριβώς, που παύαμε να έχουμε μια σχέση με την ίδια μας την ουσία, η σπάθα του μας έκοβε στα δυο. Τη νιώθαμε να μας διαπερνά - ήταν τρομερό... Δεν μπορούσαμε να του το κρατήσουμε, ήταν ο κανόνας του παιχνιδιού. Όμως, πόσο ενδιαφέρουσα ήταν η μάχη ! Χρησιμοποιούσε όλα τα δυνατά μέσα, όπως στο τζούντο ή την ξιφομαχία, όλα τα μέσα για να μας κάνει να χάσουμε την ισορροπία μας. Κι όταν κρατάγαμε, όταν διατηρούσαμε την εσωτερική μας ισορροπία, αυτό μεταφραζόταν με το επιφώνημα: "Αχ! Αχ!". Όμως αυτό έλεγε πάρα πολλά. Γνωρίζαμε πως η μάχη είχε τελειώσει και ότι τώρα θα μας άφηνε κάποιο χρόνο για να ξαποστάσουμε, κάποιο διάστημα για να ανακτήσουμε τις δυνάμεις μας πριν από την επόμενη αναμέτρηση. Κι εκείνη τη στιγμή τον αγαπούσαμε, νιώθαμε μια πραγματική ευγνωμοσύνη. Και πολύ περισσότερο, μάλιστα, από τη στιγμή που συνειδητοποιούσαμε πως είχε προβλέψει τα πάντα, ώστε να μπορέσουμε να αντέξουμε το κτύπημα. Και μετά ξανάρχιζε τις επιθέσεις του.
Με ποικίλους τρόπους, όλοι όσοι τον πλησίασαν γνώρισαν αυτές τις στιγμές όπου, κάτω από την επιρροή του και μόνο, μπορούσε να εμφανισθεί ένας εσωτερικός διαχωρισμός, επειδή ακριβώς γινόταν η επίκληση του. Έπρεπε να απαντήσουμε στην πρόκληση πάση θυσία. Διαπιστώναμε πως ίσως ήμασταν πολύ φτωχοί, αλλά τι πλούτος να βρίσκεις τον εαυτό σου, σε κάποιο βαθμό, όπως είναι πραγματικά κι όχι απλά προσκολλημένο στις κοινωνικές, συμβατικές και τεχνητές του εικόνες ! Καλύτερα να είσαι πάμφτωχος αλλά αυθεντικός, παρά παραφορτωμένος με βουνά γνώσεων και με ένα σωρό ανοησίες.
Ο Γκουρτζίεφ βρισκόταν διαρκώς εκεί, για να μας αναγκάζει, να μας ωθεί να στοχαζόμαστε πάλι και πάλι, να μη μας αφήνει να επαναπαυόμαστε μακαρίως, στηριζόμενοι σε μία πρακτική ή σε μία πίστη. Δεν αναπαυόμασταν παρά για λίγο μόνο, και μετά από μια στιγμή πασίχαρης ανακωχής, τα πάντα έμπαιναν ξανά σε αμφισβήτηση. Και τότε, όλα όσα είναι απληστία ή φόβος μέσα μου -και μόνο ένας Θεός γνωρίζει πόσα τέτοια συναισθήματα υπάρχουν στον καθένα μας- ξανάρχιζαν να σαλεύουν. Το αντιλαμβανόμουν, κι αυτό με βοηθούσε να μην εξαπατηθώ και να μην αρχίσω την εσωτερική μου προσπάθεια κάτω από την αποκλειστική υποκίνηση αυτών των παρορμήσεων. Είναι προφανές πως η συμπεριφορά ενός ανθρώπου όπως ο Γκουρτζίεφ -όπως και πολλών άλλων στο παρελθόν -είναι ακατανόητη για τους περισσότερους ανθρώπους. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια προσπαθειών, επαφών και βιωμάτων απελευθέρωσης για να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την καλοσύνη που φώλιαζε σε μια συμπεριφορά, η οποία μερικές φορές ήταν, φαινομενικά, άπονη, βάναυση και σκληρή, ενώ τελικά δεν ήταν καθόλου έτσι! Το παιχνίδι αυτό μας υπερβαίνει κατά πολύ και θα ήταν ανεξήγητο και απαράδεκτο αν προερχόταν από κάποιον άλλο, όχι όμως από εκείνον.
Έπαιζε επίσης τούτο το παιχνίδι και με ανθρώπους που δεν ήταν στην Εργασία.
Στα δείπνα του κυρίου Γκουρτζίεφ είχαμε κάποιες φορές την ευκαιρία να βλέπουμε να εμφανίζονται άνθρωποι, που δεν γνώριζαν καν τι ήταν αυτή η διδασκαλία. Ο Γκουρτζίεφ κανόνιζε πάντοτε έτσι τα πράγματα, ώστε το ίδιο το δείπνο να τους εισάγει αιφνίδια σε καταστάσεις, όπου θα μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν πως δεν ξέρουν τι να απαντήσουν, τι να κάνουν και τι να πουν. Ακόμη και ο πιο χαρισματικός άνθρωπος μπορούσε να τα χάσει. Είδα, για παράδειγμα, έναν ηθοποιό με μεγάλο ταλέντο να μη ξέρει πια τι ρόλο να παίξει/Ήταν ένα καλό παράδειγμα, μπόρεσε να δει κάτι σχετικά με τον εαυτό του, μάλιστα πρέπει να αντιλήφθηκε κάτι που τον έβαλε σε βαθιά σύγκρουση, γιατί δεν ξανάρθε.
Ταξιδεύοντας με τον κύριο Γκουρτζίεφ !Ήταν μια ευκαιρία να συμμετέχεις διαρκώς σε αυτό το μεγάλο παιχνίδι. Δεν μπορείτε να φαντασθείτε τι σημαίνει να ταξιδεύετε τέσσερις μέρες μαζί του. Συνέβαιναν τόσα πράγματα ! Θα σας διηγηθώ ένα. Κατά τη διάρκεια του γεύματος σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο μιας τουριστικής πόλης, γίναμε μάρτυρες μιας αλησμόνητης επίδειξης. Για να πούμε την αλήθεια, είναι σχεδόν αδύνατο να διηγηθούμε το περιστατικό, γιατί φαινομενικά τα πράγματα ήταν κοινότυπα. Πίναμε τον καφέ μας, όταν ο αρχισερβιτόρος, ο οποίος κατά την άφιξη μας δεν μου απέκρυψε την περιφρόνηση του προς τον Γκουρτζίεφ και τη συνοδεία του από "κουτοπρόβατα", μας πλησίασε για να ρωτήσει αν όλα ήταν εντάξει και αν ο Γκουρτζίεφ ήταν ικανοποιημένος. Μπορεί να μην εκτιμούσε τον Γκουρτζίεφ σαν άνθρωπο, όφειλε όμως να τον υπολογίζει σαν πελάτη και, μάλιστα, σαν έναν πολύ καλό πελάτη. Απευθύνθηκε λοιπόν σε αυτόν χαμογελώντας φιλοφρονητικά όπως πάντα. Ο Γκουρτζίεφ του απάντησε καλοκάγαθα, λέγοντας του πως "όλα ήταν στρωμένα με ροδοπέταλα", και κατόπιν, με μεγάλη ευγένεια, τον προσκάλεσε να καθίσει μαζί μας: "Πάρτε ένα ποτό. Έχω εδώ μια ιδιαίτερη βότκα, που δεν έχετε στο ξενοδοχείο." Ο αρχισερβιτόρος, με όχι λιγότερη ευγένεια, ζήτησε να τον συγχωρήσουν: "Δυστυχώς, κύριε, μου είναι απολύτως αδύνατον, η θέση μου δεν μου το επιτρέπει. Πιστέψτε με, λυπούμαι πολύ." "Ελάτε τώρα", είπε ο Γκουρτζίεφ, "αφού εγώ προσκαλώ, εσείς δεν μπορείτε αρνηθείτε, αυτό αγένεια!" "Ξέρω, ξέρω. Είναι, πράγματι, μεγάλη αγένεια και σας ζητώ και πάλι να με συγχωρήσετε, αλλά ο κανονισμός μας απαγορεύει ρητά να αποδεχόμαστε τις προσκλήσεις των πελατών, και, ξέρετε, όχι μπροστά στα γκαρσόνια. Είμαι βέβαιος ότι με καταλαβαίνετε." "Α!" είπε ο Γκουρτζίεφ, "ο κανονισμός είναι ένα ζήτημα, μα εδώ είναι κάτι άλλο, μια μικρή τραπεζαρία, εμείς μόνοι μεταξύ μας, και όλοι εδώ είμαστε φίλοι. Αν καθίσετε, κανείς δεν θα μάθει". Ήταν φανερό ότι ο δύστυχος άρχιζε να λυγίζει. "Μόνο ένα ποτηράκι βότκα και μιλήσουμε ήσυχα. Ευχάριστο πράγμα για μένα." Ξαφνικά ο αρχισερβιτόρος σηκώθηκε, έκανε ένα διακριτικό νεύμα στα γκαρσόνια, που εξαφανίστηκαν, και κάθισε κοντά στον Γκουρτζίεφ. Τότε, ακριβώς, άρχισε να συμβαίνει κάτι το παράδοξο. Ταυτόχρονα, όμως, ο τρόπος που συνέβαινε ήταν τόσο απλός για έναν συνηθισμένο παρατηρητή, ώστε εάν δεν το είχα καταγράψει τότε, ακόμη και εγώ ο ίδιος ίσως να είχα ξεχάσει την ασυνήθιστη φύση του περιστατικού.
Στο βιβλίο Αποσπάσματα μίας άγνωστης διδασκαλίας αναφέρεται ένα περιστατικό με δυο ανθρώπους, στους οποίους ο Γκουρτζίεφ διαχώρισε την ουσία από την προσωπικότητα. Εδώ δεν συνέβηκε κάτι τέτοιο, αλλά δεν μπορώ να βρω πλησιέστερο παράδειγμα. Στην περίπτωση αυτού του ανθρώπου, ο Γκουρτζίεφ καταπιάστηκε με ένα είδος ανατομίας σε ζωντανό σώμα. Η όλη διαδικασία άρχισε πολύ μαλακά και συνεχίστηκε με τον ίδιο τρόπο. Ο Γκουρτζίεφ του μίλησε πρώτα για την οικογένεια του, ρωτώντας τον πόσα παιδιά έχει, κατόπιν για τη γυναίκα του, καθώς και για το παράσημο που φορούσε στη μπουτονιέρα του. Τον συγχάρηκε και τον ώθησε να μιλήσει για τον εαυτό του. Βλέπαμε, λεπτό προς λεπτό, να διαλύονται οι δισταγμοί του και σιγά-σιγά όλα άρχισαν να βγαίνουν στο φως. Θα μπορούσε να τον κάνει να ομολογήσει τους πιο κρυφούς του πόθους. Ο άνθρωπος χαλάρωσε χωρίς φανερή πίεση, σαν να ήταν ευτυχισμένος, που μπόρεσε τελικά να ανοίξει σε κάποιον την καρδιά του με εμπιστοσύνη. Βλέπαμε τις αδυναμίες και τους περιορισμούς του, αλλά και τις καλές του πλευρές. Ήταν ένας καλός οικογενειάρχης, υπέφερε μέσα στο ρόλο του υπηρέτη και, έστω για μια μόνο φορά στη ζωή του, μπορούσε να αποκαλύψει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του και να ξαλαφρώσει την ψυχή του από όλα όσα τον βάραιναν. Όλα αυτά δεν ήταν διόλου σκανδαλιστικά, τουλάχιστον όχι περισσότερο από όσο η πράξη του χειρουργού, που αφαιρεί έναν όγκο από τον ασθενή του. Νιώθαμε συμπόνια, αλλά χωρίς ίχνος επικριτικής διάθεσης. Ο καημένος ήταν μισοκοιμισμένος, υπέφερε, και η συζήτηση αυτή του έκαμε καλό. Με πόση γνώση και με τι τέχνη τον απελευθέρωνε ο Γκουρτζίεφ από τον εαυτό του. Πολύ καλύτερα και, οπωσδήποτε, πολύ ταχύτερα από έναν ψυχαναλυτή. Και όλα αυτά έτσι, απλά, όπως μιλάμε περί ανέμων και υδάτων με κάποιον που γνωρίσαμε τυχαία, μόνο που σε εκείνη την περίπτωση η ανάκληση των αναμνήσεων δεν μας ξαλαφρώνει, ενώ εδώ ο άνθρωπος μας επιτέλους ανοιγόταν και φαινόταν να λυτρώνεται από τα μαγικά δεσμά των φαντασιακών αμυντικών του μηχανισμών.
"Κουτοπρόβατα !" μου είχε πει. Εάν μπορούσε να δει με τα μάτια της ψυχής του τι συνέβαινε μέσα του εκείνη τη στιγμή! Η συζήτηση διάρκεσε τουλάχιστον ένα τέταρτο και στο τέλος ο Γκουρτζίεφ του έδωσε μια μεγάλη φούχτα καραμέλες, που έβγαλε από την τσέπη του: "Για τα παιδιά σας". Κατόπιν έμαθα πως τα παιδιά του ήταν πάνω από είκοσι ετών, αλλά εκείνη τη στιγμή ο άνθρωπος μας δεν ήξερε πια πολύ καλά αν τα παιδιά του πήγαιναν ακόμη στο νηπιαγωγείο ή αν είχαν κιόλας βγάλει τα πρώτα τους γένια. Ο Γκουρτζίεφ του είπε κάποια καλά λόγια για τη γυναίκα του και τον επαίνεσε και πάλι, προσθέτοντας πόσο ευτυχής ήταν που άνοιξε την καρδιά του και μίλησαν σαν άνδρας προς άνδρα. Εκείνη την ημέρα συνειδητοποίησα απόλυτα σε τι συνίστατο η δύναμη του. Είχε την ικανότητα να απογυμνώνει την ψυχή ενός ανθρώπου και να τον κάνει διάφανο χωρίς να τον πληγώνει.
Στο τέλος του πειράματος ο άνθρωπος σηκώθηκε, τον ευχαρίστησε, φαινόταν πολύ ευτυχισμένος και μας χάρισε ένα χαμόγελο, σε μας τους "υπνωτισμένους". Είχε περάσει καλά και, ποιος ξέρει, ίσως από εκείνη την ημέρα να είχε άλλα συναισθήματα προς τον Γκουρτζίεφ. Όμως, αυτό δεν το έμαθα ποτέ. Ακόμη κι αν τον είχα ξανασυναντήσει, δεν θα έπαιρνα το θάρρος να τον ρωτήσω σχετικά με αυτό. Αισθανόμουν να με δεσμεύει ένα νέου τύπου "επαγγελματικό μυστικό" και θα μου φαινόταν αδέξιο να αναστατώσω ό,τι είχε σπείρει ο Γκουρτζίεφ στην καρδιά αυτού του ανθρώπου.
Ποιος ήταν ο Γκουρτζίεφ; Ήταν άραγε, σύμφωνα με την έκφραση που συναντούμε στα Αποσπάσματα μιας άγνωστης διδασκαλίας, ένας άνθρωπος που "ο ίδιος είναι νόμος για τον εαυτό του"; Είναι σαφές πως είχε έναν άλλο νόμο, πολύ σκληρότερο. Εμείς όμως; Είναι πάντοτε δύσκολο να παραμείνουμε στο επίπεδο που μας αρμόζει. Είτε δεν κάνουμε αρκετά, είτε κάνουμε πάρα πολλά. Η πραγματικότητα της ύπαρξης μας αποκαλύπτεται χάρις σε αυτό το παιχνίδι του δασκάλου, χωρίς το οποίο παραμένει σχεδόν αόρατη για μας. Δεν νομίζετε πως υπάρχουν κάποιες στιγμές στα Ευαγγέλια, όπου ο Χριστός παίζει κάποιο παιχνίδι; Αυτό που μας σταματά είναι πως δεν κατανοούμε το σκοπό του. Είναι για μας τελείως απρόσιτος. Ποιος ήταν ο σκοπός του Γκουρτζίεφ; Είχε αναλάβει ένα καθήκον, ένα δικό του ρόλο, εκπλήρωνε κάτι που ανταποκρινόταν σε μια αναγκαιότητα, σε κάποιο επίπεδο του κόσμου που υπερέβαινε το δικό μας επίπεδο μετριότητας. Ποιος ήταν ο σκοπός του; Ποιος είναι ο σκοπός, ο ρόλος των πνευματικών διδασκάλων; Εάν δεν κατανοήσουμε το σκοπό τους, μας διαφεύγει και ο τρόπος δράσης τους και προχωρούμε σε ασυνάρτητες κρίσεις. Η κυρία ντε Σάλτσμαν επαναλάμβανε πολύ συχνά: "Ο κύριος Γκουρτζίεφ ήταν εδώ για κάποιο έργο. Είχε ένα έργο να επιτελέσει. Κάτι πρέπει να εκπληρωθεί οπωσδήποτε." Για ποιο έργο πρόκειται; Δεν πρόκειται απλά για τη "δημιουργία ομάδων". Έχει πολύ μεγαλύτερη σχέση με ένα άλλο καθήκον: να γίνει δυνατό να περάσει κάτι συγκεκριμένο. Χρειάζεται ένας μεσολαβητής, ένα κανάλι από το οποίο θα μπορέσουν να περάσουν οι επιρροές.
Δεχόμαστε επιρροές, όμως εκείνες που θα μπορούσαν να μας ζωογονήσουν πλήρως δεν τις δεχόμαστε ή τις δεχόμαστε πολύ λίγο. Κάθε άνθρωπος δέχεται ελάχιστες από αυτές. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτή είναι η μεγάλη μέριμνα, να γίνει δυνατό να περάσει η ενέργεια της γνώσης, ώστε κατά τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής να ενσαρκωθούν εντυπώσεις μιας τάξης ανώτερης από αυτές που προσφέρει η ζωή. Η ανθρωπότητα είναι ένα υλικό σε διαρκή μετασχηματισμό, από το οποίο κάτι μπορεί και πρέπει να γεννηθεί. Αλλά από αυτήν την ανθρωπότητα θα πρέπει προηγουμένως να αναβρύσει μια ορισμένη ποιότητα, και η ποιότητα αυτή δεν πρόκειται να αναδυθεί χωρίς μια ειδική βοήθεια, η οποία είναι δυνατό να χρησιμοποιήσει εντελώς ανορθολογικά και μη έλλογα μέσα. Θα πρέπει να αποκατασταθεί μία επικοινωνία μεταξύ δύο κόσμων. Ποιος θα την αποκαταστήσει; Αυτό είναι το έργο, αυτός είναι ο προορισμός όλων των "σχολών", όλων των παραδοσιακών δρόμων.
Γνώρισα τον "κύριο Γκουρτζίεφ", όμως τον πρώτο χρόνο θα βρισκόμουν σε δύσκολη θέση αν χρειαζόταν να γράψω ή να πω πώς ήταν ο Γκουρτζίεφ. Μου ήταν αδύνατο να πω: "είναι κάπως έτσι." Δεχόμουν έναν ολόκληρο καταιγισμό από σοκ -που πολύ απείχαν από το να είναι πάντοτε δυσάρεστα- και αποκόμισα τόση ενέργεια, που δεν ήξερα τι να την κάνω. Ωστόσο, κάτι εργαζόταν μέσα μου. Ο Γκουρτζίεφ μας έβαζε σε καταστάσεις, που φέρναν τα πάνω κάτω. Κι αυτό ήταν καλό ! Γιατί, πώς να βγούμε από αυτό το κλειστό κύκλωμα όπου βρισκόμαστε, χωρίς να ταραχθούμε έστω και λίγο; Αδύνατο, είμαστε όλο αναστολές ! Προσφεύγουμε σε κάποιον για να μας βοηθήσει σε έναν εξαιρετικά δύσκολο τομέα. Πρέπει, λοιπόν, να τον αφήσουμε να επιλέξει τα όπλα, και το όπλο του δασκάλου είναι να μας φέρνει σε αμηχανία. Όταν δεχόμαστε σωστά το σοκ, δεν μπορούμε παρά να πούμε ευχαριστώ. Έχει καταρρεύσει ένα μεγάλο κομμάτι του τοίχου, πράγμα που δεν θα το πετύχαιναν πολύωρες διαλέξεις. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να τραντάζει το κλουβί του φυλακισμένου. Παίρνει ό,τι του φέρνετε, σας το επιστρέφει, και ολόκληρο το οικοδόμημα σας σωριάζεται καταγής.
Ο κύριος Γκουρτζίεφ ζητούσε πάντοτε κάτι. Σου το έθετε με τέτοιο τρόπο, ώστε καμιά φορά αναρωτιόσουν τι σήμαινε. Στην αρχή φαινόταν σαν μια συγκαλυμμένη πρόφαση -κάτι σαν μπλόφα- αλλά ο σκοπός του ήταν να συλλάβεις το πρόβλημα. Δεν ήθελε να ταυτιστείς με τον ίδιο/Ήθελε να υπερασπιστεί την Ιδέα ! Ήταν η ιδέα που είχε μέσα στην καρδιά του. Σε έκανε να φρίξεις, για να μην τον λατρέψεις. Ενεργούσε πάντοτε με αυτόν τον τρόπο, μια πονηριά να προκαλεί αβεβαιότητα προς τον ίδιο για να σε προσανατολίσει καλύτερα προς την Αλήθεια. Πρέπει να κατανοήσουμε το σκοπό που επεδίωκε, να μην υποκύπτουμε ποτέ στην κυριαρχία του "εφησυχαστή Θεού". Καμία θέση για το ψέμα, ήθελε την αλήθεια. Τέτοια ήταν η εντύπωση που μας προκαλούσε, ώστε δεν ήταν δυνατό παρά να νιώθουμε μια συγκίνηση, που γεννούσε ερωτήματα.
Μου συνέβηκε πολλές φορές να βρεθώ μόνος μου μαζί του "για να πάρουμε καφέ και να μιλήσουμε για διάφορα", όπως έλεγε, χωρίς να έχω καμιά συγκεκριμένη ερώτηση να του κάνω/Έλεγα τότε στον εαυτό μου: "δεν πρέπει να αφήσω την ευκαιρία να πάει χαμένη". Έψαχνα κοπιαστικά μέσα μου για κάποια ερώτηση. Τελικά του έλεγα: "Πώς πρέπει να κατανοήσουμε, κύριε, τούτο ή το άλλο;" Και τότε, το πιο εκπληκτικό από όλα δεν ήταν οι απαντήσεις του, αλλά οι σιωπές του. Διαρκούσαν πολλά λεπτά. Τότε, όλα καταλάγιαζαν μέσα μου, οι θεωρίες μου, η απληστία μου να αποσπάσω κάποια εξήγηση, η επιθυμία μου να επωφεληθώ από το γεγονός πως ήμουν μαζί του, και μετά, ξαναβρισκόμουν μόνος μου απέναντι στον εαυτό μου. Πολλοί άλλοι, επίσης, γνώρισαν αυτή την εμπειρία. Υπήρχαν αυτές οι εκπληκτικές σιωπές, όπου ένιωθες σαν κάποιος φουκαράς που θέτει λάθος ερωτήματα ή που θέτει σωστά ερωτήματα αλλά με λάθος τρόπο. Τούτη η σιωπή έδινε ένα εκπληκτικό βάθος στις συζητήσεις μας μαζί του/Έφερνε στην επιφάνεια την αλληλουχία "γνωρίζω-κατανοώ", και, ξαφνικά, υπήρχε κάτι. Θα πρέπει να βιώσει κανείς αυτήν την κατά πρόσωπο συνάντηση με τον εαυτό του για να συνειδητοποιήσει ότι τις περισσότερες φορές συρόμαστε παθητικά από τις διανοητικές και συναισθηματικές μας λειτουργίες, όμως αυτό που έχει σημασία είναι "να πάμε να δούμε μόνοι μας". Ο Γκουρτζίεφ δεν απαντούσε, και μη απαντώντας, ήταν πολύ πιο εύγλωττος.
Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι ίσως να βιώσει ενέργειες που χάνονται και που μπορούν να επιστρέψουν στην πρωταρχική Πηγή τους. Όλες αυτές οι στιγμές που έζησα κοντά στον Γκουρτζίεφ, μου επέτρεψαν να καταλάβω ότι η ζωή μάς έχει δοθεί σαν "πείραμα", σαν "άσκηση". Όταν εμπλέκομαι στη ζωή, όταν αφήνομαι να βυθισθώ σε αυτό το είδος ναυαγίου που είναι η ζωή μας, όταν το βιώνω αυτό ενσυνείδητα, επιστρέφω και πάλι πλουσιότερος. Αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν "πείρα τους" είναι σχεδόν για γέλια. Όταν, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ώριμης ηλικίας λέει: "Πιστέψτε με, νεαρέ μου, μιλάω εκ πείρας", λέει κάτι το ηλίθιο και ταυτόχρονα παραλίγο να πει κάτι που είναι αληθινό. Γιατί, αν είχε συνείδηση όλων όσων του έχουν συμβεί, δυστυχίες ή τυχερά, κάθε λογής γεγονότα, θα ήταν πραγματικά ένας άνθρωπος με πείρα. Δηλαδή, κάθε τι που επανέρχεται στην επιφάνεια, κάθε τι που επιστρέφει, κάθε τι που συγκλίνει, μπορεί να ανανεωθεί στην ολότητα του. Η κάθοδος των ενεργειών, που μπορώ να διακρίνω μέσα μου ή να τις νοήσω σαν διαφορετικά επίπεδα που βιώνουν τα ανθρώπινα όντα, η κάθοδος αυτή, λοιπόν, δεν συμβαίνει τελικά σαν μια καθαρή αποτυχία. Υπάρχει τώρα μια Επιστροφή, επιστρέφω από ένα μακρύ ταξίδι, γυρίζω πραγματικά φορτωμένος από βιώματα, κάτι έχω καταλάβει. Είναι η προοπτική που ανοίγει ο μεγάλος μύθος που μας άφησε ο Γκουρτζίεφ: "Οι Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον εγγονό του". Η επιστροφή στον πλανήτη από όπου καταγόταν, έπειτα από άφθονα λάθη και σφάλματα, μετά από τόσες περιπλανήσεις, έχοντας υποφέρει τόσα και τόσα. Λοιπόν, να! Είναι ένα άλλο' πλάσμα που επιστρέφει. Επιστρέφει και φέρνει μαζί του την πνοή όλων των κόσμων που πέρασε. Και τη φέρνει σαν μια αγκαλιά, εκούσια. Πληρώνει το χρέος του. Δεν κατέβηκε για το τίποτα. Αυτός ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε για το τίποτα.
