Jeanne de SALZMANN
Η αντικειμενική σκέψη είναι το βλέμμα από Ψηλά. Ένα βλέμμα ελεύθερο, εκείνος που βλέπει. Χωρίς αυτό το βλέμμα που προσηλώνεται πάνω μου και με βλέπει, η ζωή μου είναι η ζωή ενός τυφλού, που πάει όπου τον σπρώχνει η παρόρμηση, χωρίς να γνωρίζει ούτε το γιατί, ούτε το πώς. Χωρίς αυτό το βλέμμα το προσηλωμένο επάνω μου, δεν μπορώ να γνωρίζω ότι υπάρχω.
Έχω τη δύναμη να ανυψωθώ πάνω από τον εαυτό μου και να με κοιτάξω ελεύθερα...να κοιταχτώ. Έχω τη δύναμη να μην είναι υπόδουλη η σκέψη μου. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να απαγκιστρωθεί από όλους τους συνειρμούς που την κρατούν αιχμάλωτη, παθητική. Πρέπει να κόψει τα νήματα που την συνδέουν με όλες τις εικόνες, με όλες τις μορφές. Πρέπει να απελευθερωθεί από την αδιάκοπη έλξη του συναισθήματος. Πρέπει να νοιώσει τη δύναμη που έχει να αντιστέκεται σε αυτή την έλξη, να την βλέπει, ενώ υψώνεται προοδευτικά πάνω από αυτήν. Μέσα σε αυτή την κίνηση γίνεται ενεργητική, καθώς εξαγνίζεται. Κι έτσι αποκτά ένα σκοπό, ένα σκοπό και μόνο, να στοχαστεί : «Εγώ». Να συνειδητοποιήσει : «Ποιος είμαι». Να διεισδύσει σε αυτό το μυστήριο.
Αλλιώς οι σκέψεις δεν είναι παρά αντικείμενα, ευκαιρίες υποδούλωσης, δίχτυα όπου η πραγματική σκέψη χάνει τη δύναμή της, της αντικειμενικότητας και της εκούσιας δράσης. Μπερδεμένη από τις λέξεις, τις εικόνες, τις μορφές που την διεγείρουν χάνει την ικανότητα να βλέπει. Χάνει την αίσθηση του Εγώ. Δεν απομένω παρά ένα σώμα στερημένο από ευφυΐα, ένας οργανισμός που άγεται και φέρεται. Δίχως όραση, υποχρεώνομαι να ξαναγυρίσω στον αυτοματισμό και το νόμο του τυχαίου.
Αυτό το βλέμμα μου δίνει μια θέση και ταυτόχρονα με απελευθερώνει. Και στις καλύτερες στιγμές περισυλλογής, φτάνω σε μια κατάσταση όπου μου δίνεται η δυνατότητα να νοιώθω την ευεργεσία του βλέμματος που κατεβαίνει επάνω μου, που με αγκαλιάζει. Νοιώθω τον εαυτό μου κάτω από την ακτινοβολία του.
Κάθε φορά, το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση μιας έλλειψης. Αισθάνομαι την ανάγκη της σκέψης. Την ανάγκη μιας ελεύθερης σκέψης στραμμένης προς εμένα, για να αποκτήσω πραγματικά συνείδηση της ύπαρξής μου. Μιας σκέψης ενεργητικής που μόνος της σκοπός, μοναδικό της αντικείμενο είμαι «Εγώ» ... να ξαναβρώ Εμένα.
Αυτός είναι ο αγώνας μου. Ένας αγώνας ενάντια στην παθητικότητα της σκέψης μου. Ένας αγώνας που χωρίς αυτόν τίποτε πια συνειδητό δεν μπορεί να συμβεί, δεν μπορεί να γεννηθεί. Είναι ο αγώνας να βγω από την παραίσθηση του «εγώ» όπου ζω, για να προσεγγίσω μια όραση πιο πραγματική. Στους κόλπους αυτού του αγώνα δημιουργείται μια τάξη μέσα στο χάος, μια ιεραρχία. Αποκαλύπτονται δυο επίπεδα, δύο κόσμοι. Όσο υπάρχει μόνο ένα επίπεδο, δεν μπορεί να υπάρξει όραση. Η αναγνώριση ενός άλλου επιπέδου, εκεί βρίσκεται το ξύπνημα της Σκέψης.
Χωρίς αυτή την προσπάθεια η σκέψη μου ξαναβυθίζεται μέσα σε έναν ύπνο γεμάτο λέξεις, εικόνες, κατεστημένες έννοιες, προσεγγιστική γνώση, όνειρα και αναβρασμό. Είναι η σκέψη ενός ανθρώπου χωρίς ευφυΐα. Είναι τρομερό να αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά ότι έχεις ζήσει χωρίς δική σου ανεξάρτητη σκέψη. Χωρίς ευφυΐα. Χωρίς τίποτα να βλέπει το πραγματικό. Κι επομένως χωρίς σύνδεση με τον Ανώτερο κόσμο.
Μέσα στην ίδια μου την ουσία συναντώ εκείνον που βλέπει. Αν μπορούσα να κρατηθώ εκεί, θα βρισκόμουν στην πηγή ενός πράγματος μοναδικού, στέρεου, στην πηγή του αμετάβλητου.
Αυτό το κείμενο, με ημερομηνία 23 Ιουλίου 1958, προέρχεται από ένα τετράδιο τηςJeannede Salzmann. Δημοσιεύεται με την άδεια του Michelde Salzmann
Jeanne de SALZMANN
Βλέπετε, στη ζωή παίρνετε ακριβώς αυτό που δίνετε. Η ζωή σας είναι ο καθρέφτης αυτού που είστε, κατ’ εικόνα και ομοίωσή σας. Είστε παθητικοί, τυφλοί, απαιτητικοί. Παίρνετε τα πάντα, δέχεστε τα πάντα χωρίς ποτέ να αισθάνεστε υποχρέωση. Η συμπεριφορά σας απέναντι στον κόσμο και απέναντι στη ζωή, είναι η συμπεριφορά εκείνου που έχει το δικαίωμα να απαιτεί και να παίρνει. Που δεν έχει ανάγκη ούτε να πληρώσει ούτε να κερδίσει (με τον κόπο του). Πιστεύετε πως όλα σας πρέπουν, απλά και μόνο επειδή είσαστε εσείς! Όλη σας η τύφλωση βρίσκεται εκεί! Και δεν τραβάει την προσοχή σας. Όμως αυτό είναι που χωρίζει μέσα σας έναν κόσμο από έναν άλλο κόσμο.
Δεν έχετε μέτρο για να μετρηθείτε. Ζείτε αποκλειστικά με το “αυτό μ’ αρέσει” ή “ αυτό δεν μου αρέσει”. Που πάει να πει ότι δεν έχετε εκτίμηση παρά μόνο για τους εαυτούς σας.
Δεν αναγνωρίζετε τίποτα πάνω από εσάς. Θεωρητικά, λογικά, ίσως, αλλά πραγματικά, όχι. Να γιατί είσαστε απαιτητικοί και συνεχίζετε να νομίζετε ότι όλα τα πράγματα αγοράζονται στις ευκαιρίες, ότι μπορείτε να τα έχετε στην τσέπη σας αγοράζοντας τα αν το επιθυμήσετε. Τίποτε δεν αναγνωρίζετε ούτε πάνω από εσάς, ούτε έξω, ούτε μέσα σας. Να γιατί, το ξαναλέω, δεν έχετε μέτρο και ζείτε παθητικά, κατά τα γούστα σας.
Ναι! η “αυτοεκτίμησή σας ”, σας τυφλώνει! Είναι το πιο μεγάλο εμπόδιο για μια καινούργια ζωή. Πρέπει να μπορέσετε να υπερπηδήσετε αυτό το εμπόδιο, αυτό το κατώφλι, πριν να πάτε πιο πέρα. Είναι η δοκιμασία που χωρίζει τους ανθρώπους σε δύο είδη: “την ήρα” και τον “καρπό”.
Όσο έξυπνος, όσο προικισμένος, όσο λαμπρός και να είναι ένας άνθρωπος, αν δεν αλλάξει την αυτοεκτίμησή του, θα είναι χαμένος για μια εσωτερική ανάπτυξη, για μια εργασία με σκοπό την γνώση του εαυτού, για ένα αληθινό γίγνεσθαι
Θα μείνει όλη του την ζωή όπως είναι . Η πρώτη απαίτηση, η πρώτη προϋπόθεση, η πρώτη δοκιμασία για όποιον επιθυμεί να εργαστεί στον εαυτό του, είναι να αλλάξει την αυτοεκτίμηση του. Πρέπει όχι να φανταστεί, όχι απλά να πιστέψει η να σκεφτεί, αλλά να δει μέσα του πράγματα που δεν είχε δει πριν, να τα δει πραγματικά. Η εκτίμησή του δεν μπορεί να αλλάξει ποτέ, αν δεν δει μέσα του. Και για να δει, πρέπει να “μάθει” να βλέπει: αυτή είναι η πρώτη μύηση του ανθρώπου προς την αυτογνωσία.
Πριν από όλα πρέπει να ξέρει αυτό που πρέπει να κοιτάξει. Μόλις το μάθει πρέπει να κάνει προσπάθειες, να κρατήσει την προσοχή του, να κοιτάζει σταθερά, εντατικά. Με το να κρατάει την προσοχή του, με το να μην ξεχνά να κοιτάζει, μια μέρα ίσως μπορέσει να δει. Αν δει μια φορά, ίσως δει μια δεύτερη φορά, και αν αυτό επαναληφθεί δεν θα μπορεί πια να μην βλέπει. Εκεί βρίσκεται η κατάσταση που αναζητούμε, ο σκοπός της παρατήρησής μας και από εκει θα γεννηθεί η αληθινή επιθυμία, η ακατανίκητη επιθυμία του γίγνεσθαι... Από ψυχροί γινόμαστε θερμοί, δονούμενοι... μας αγγίζει η πραγματικότητά μας
Ινστιτούτο Γκουρτζίεφ
Υπάρχουν όντως δύο είδη αυτοπαρατήρησης: η αναλυτική και η απλή καταγραφή εντυπώσεων.
Η αυτοανάλυση ή ενδοσκόπηση είναι η συνηθισμένη μέθοδος που εφαρμόζεται στην σύγχρονη ψυχολογία (αν και στις μέρες μας υπάρχουν και σχολές ψυχολογίας που την αποφεύγουν). Με την μέθοδο αυτή κάθε παρατηρούμενο γεγονός θεωρείται από μόνο του και χρησιμεύει σαν βάση για διανοητική ανάλυση, με μορφή ερωτήσεων σχετικά με τις αιτίες του, τις σχέσεις του και τις εντυπώσεις του. Τι το προξένησε ; γιατί έγινε αυτό ; Το παρατηρούμενο γεγονός λαμβάνεται σαν κέντρο βάρους της αναζήτησης και οι άλλοι παράγοντες κατατάσσονται σε σχέση με αυτό και όχι σε σχέση με το σύνολο του ανθρώπου. Ο άνθρωπος σαν σύνολο, παρόλο που δεν αγνοείται, τοποθετείται σε δεύτερη θέση. Αλλά η ανάλυση ενός απομονωμένου φαινομένου, χωρισμένη από το περιεχόμενό της και μακριά από γενικούς νόμους, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα και είναι απλώς ένα χάσιμο χρόνου.
Επί πλέον, ο άνθρωπος που παρατηρεί τον εαυτό του με τον τρόπο αυτόν αρχίζει να ψάχνει για απαντήσεις γι' αυτά που βλέπει, έπειτα αρχίζει να ενδιαφέρεται για τις απαντήσεις και τις επιπτώσεις τους και σύντομα χάνει από μπρος του την αρχική του πρόθεση που ήταν να παρατηρήσει τον εαυτό του κι όχι να δίνει ερμηνείες γι’ αυτά για τα οποία δεν έχει ακόμα το αναγκαίο υλικό. Έτσι αναπτύσσεται μία ολόκληρη διαδικασία γύρω από την αυτοπαρατήρηση που την υποβαθμίζει και τελικά καταλήγει να την λησμονήσει.
Ο άνθρωπος που αναλύει τον εαυτό του με τον τρόπο αυτό όχι μόνο δεν προοδεύει προς την αυτογνωσία, αλλά φτάνει στο να μεγαλοποιήσει τις ιδέες και τις φαντασιώσεις που έχει για τον εαυτό του οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις γίνονται τα χειρότερα εμπόδια για να προσεγγίσει αυτή την γνώση... και έτσι απομακρύνεται από αυτό για το οποίο έψαχνε.
Ένα άλλο πολύ άσχημο αποτέλεσμα αυτής της αναλυτικής μεθόδου είναι ότι επιτρέπει τις αυθαίρετες διαιρέσεις των λειτουργιών του ανθρώπου που μελετά τον εαυτό του με τον τρόπο αυτό. Όποια λειτουργία είναι πρωτεύουσα (σχεδόν πάντα η διανόηση) ξεχωρίζει από τις άλλες λειτουργίες και τις βλέπει με τον δικό της τρόπο, και συχνά αξιολογεί ή κρίνει όλες τις άλλες σαν να τις κατανοούσε. Μια τέτοια άποψη δεν μπορεί παρά να αυξήσει την κυριαρχία μιας λειτουργίας πάνω στις άλλες και δεν κάνει τίποτα για να τις εξισορροπήσει. Έτσι ενισχύεται άμεσα ή εσωτερική αποσύνδεση και σύγκρουση.
Η αναλυτική μέθοδος μπορεί να είναι χρήσιμη πάρα πολύ αργότερα, ίσως για να εκβαθύνει στην γνώση κάποιου συγκεκριμένου στοιχείου αφού έχει να κανείς αποκτήσει αρκετά την αίσθηση του συνόλου στο οποίο ανήκει, και τούτο χωρίς να λησμονηθεί η εικόνα του συνόλου αυτού. Αλλά για να φτάσει κανείς στην αυτογνωσία και να επιτρέψει να λάβει χώρα μία αρμονική εξέλιξη, η αυτοπαρατήρηση δεν πρέπει, με οποιοδήποτε πρόσχημα να είναι μία ανάλυση ή μια προσπάθεια για ανάλυση.
Στην αρχή μόνο η μέθοδος της αποτύπωσης εντυπώσεων μπορεί να οδηγήσει στον υπ' όψη σκοπό. Καμία παρατήρηση δεν έχει πραγματική αξία για την αυτογνωσία εκτός εάν ιδωθεί σε σχέση με την όλη δομή του παρατηρητή, και συνδεθεί με όλα εκείνα τα στοιχεία και τους νόμους με τους οποίους σχηματίζεται αυτή η δομή, (και μάλιστα) όχι μόνο όπως αυτή είναι τώρα, αλλά και όπως πρόκειται να γίνει, δηλαδή μέσα στην κίνηση και τη ζωή του συνόλου. Ενώ λαμβάνουν χώρα οι «διεργασίες» αυτές δεν πρέπει ούτε προς στιγμήν να χάσει κανείς την θέα του συνόλου. Είναι το μόνο που ενδιαφέρει και πρέπει να παραμείνει το κέντρο βάρους.
Για τον λόγο αυτό πρέπει να παραμεριστούν όλα τα αποτελέσματα παλιότερων εμπειριών αυτοπαρατήρησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει κανείς να τις αποβάλλει συστηματικά, διότι δεν μπορεί να ζήσουμε χωρίς αυτές, και παρεμπιπτόντως μπορεί μέσα τους να βρίσκονται πολύτιμα στοιχεία. Αλλά όλο αυτό το υλικό έχει συγκεντρωθεί από τις ατελείς ή εσφαλμένες ιδέες που έχει κανείς για τον εαυτό του και τις διάφορες υποδιαιρέσεις του, με αποτέλεσμα το υλικό αυτό με την σημερινή του μορφή να μην μπορεί να χρησιμέψει στην εργασία που αναλαμβάνουμε. Ό,τι έχει πιθανόν αξία σε αυτό το υλικό θα γίνει διαθέσιμο αργότερα, σε κατάλληλο χρόνο και θα τοποθετηθεί στην κατάλληλη θέση.
Η ορθή αυτοπαρατήρηση που κατευθύνεται προς την αυτογνωσία είναι κατ’ αρχήν δυνατή μόνον όταν έχουν προετοιμαστεί πολύ ακριβείς συνθήκες.
Για να αρχίσει κανείς (την ορθή αυτοπαρατήρηση) χωρίς αυτή να είναι καταστρεπτική, πρέπει πρώτα να του δοθούν σαν εφόδια ορισμένα στοιχεία που αναγκαστικά στη φάση αυτή θα είναι διανοητικά. Η πρώτη εργασία για όποιον επιθυμεί πραγματικά να παρατηρήσει τον εαυτό του είναι να επαληθεύσει τις πληροφορίες αυτές με την δική του εμπειρία όσο το δυνατόν γρηγορότερα και να μην δεχτεί σαν αληθινό τίποτα που δεν έχει πιστοποιήσει μόνος του με τον τρόπο αυτό.
Τα αναγκαία αυτά στοιχεία είναι πληροφορίες που αφορούν την ίδια την δομή του ανθρώπινου όντος, τον τρόπο λειτουργίας του, και τους πιο άμεσους δυνατούς μετασχηματισμούς. Πρέπει αυτά να παρουσιαστούν σε μορφή αρκετά ολοκληρωμένη ώστε να χρησιμεύσουν σαν πλαίσιο και σαν σκαλωσιά για αυτό που αργότερα θα γίνει πραγματική γνώση του Εαυτού.
Καθώς συνεχίζεται αυτή η εργασία της επαλήθευσης των πληροφοριών, ο άνθρωπος αρχίζει να παρατηρεί τον εαυτό του αποτυπώνοντας απλώς εντυπώσεις χωρίς να κρίνει ή να αλλάζει τίποτα, σαν να μην ήξερε καθόλου τον εαυτό του και σαν να μην τον είχε παρατηρήσει ποτέ προηγουμένως....προσπαθώντας μόνο να δει σε ποιο «κέντρο» ή ομάδα «κέντρων» ανήκουν τα παρατηρούμενα φαινόμενα, με ποιες λειτουργίες συνδέονται, και με ποιο επίπεδο των λειτουργιών αυτών.
Μόλις κάποιος κάνει τα βήματα αυτά, διαπιστώνει ότι υπάρχουν σημαντικά εμπόδια και ότι δεν υπάρχει τελικά ελπίδα να τα υπερπηδήσει εάν πρώτα δεν τα δει όπως ακριβώς είναι.
Είναι επίσης προφανές ότι για μια τέτοια εργασία απαιτείται η ενέργεια, ο χρόνος και οι ειδικές συνθήκες. Πως να βρούμε την ενέργεια αν δεν βεβαιωθούμε σε ποιες δυνάμεις μπορούμε να υπολογίζουμε -στο περιβάλλον και μέσα μας- και μετά αν δεν αναλογιστούμε πώς να βρούμε τον χρόνο και τις απαραίτητες συνθήκες ;
Δεν υπάρχει καμία σχεδόν πιθανότητα για έναν άνθρωπο μόνο του να επιλύσει τις τόσες πολλές και διάφορες δυσκολίες, όσο καλές και εάν είναι οι αρχικές του προθέσεις.
Πολύ σύντομα χρειάζεται δύο είδη βοήθειας. Αφ’ ενός χρειάζεται την εσωτερική βοήθεια που μόνο η αυτοπαρατήρηση μπορεί να φέρει. Εκτός από όσα του επιτρέπει να δει για τον τρόπο με τον οποίο είμαστε φτιαγμένοι, σύντομα του δείχνει ότι ένα τμήμα του συνόλου του λειτουργεί λανθασμένα (και συχνά καταλαμβάνει όλoτον χώρο). Η θεώρηση αυτής της κατάστασης, για έναν άνθρωπο που επιδιώκει να είναι ολοκληρωτικά ο εαυτός του, γεννά μια επιθυμία για ορισμένες αλλαγές και για μετασχηματισμό. Η θέα αυτή και η επιθυμία αλλαγής που ξυπνά είναι η κύρια δύναμη στην οποία βασίζεται όλη μελλοντική εργασία. Αλλά η εσωτερική αυτή βοήθεια, ως σύμμαχος αυτός μέσα μας δεν μπορεί να είναι αρκετός. Αντίθετα με αυτό που συνήθως πιστεύεται, ένας άνθρωπος μόνος του δεν μπορεί να γνωρίζει τί χρειάζεται να αλλαχτεί ούτε πώς να το αλλάξει.
Αφ’ ετέρου χρειάζεται βοήθεια απέξω, να βρει δηλαδή μια σχολή όπου να υπάρχουν πραγματικά οι συνθήκες εκείνες (περί των οποίων ο ίδιος δεν γνωρίζει τίποτα) που θα επιτρέψουν την αλλαγή που επιθυμεί και την συνέχιση της επιδίωξης του σκοπού του.
Για τον άνθρωπο που έχει την συναίσθηση της κατάστασης του, το να βρει μια σχολή, του γίνεται μια πιεστική ανάγκη.
Σου οφείλω τα πρώτα μου βήματα στο επάγγελμα του ανθρώπου. Παντού στον δρόμο μου ξανασυναντούσα τα άσπρα βοτσαλάκια που είχες σκορπίσει για να με βοηθήσεις να μην ξεστρατίσω πρός αδιέξοδους ορίζοντες και κυρίως για να σωθώ απο την αδηφαγία της Παροδικότητας
