“Ο Γκουρτζίεφ ήταν μια πραγματική απειλή. Μια απειλή για τον αυτοκαθησυχασμό μας, μια απειλή για την ελλιπή παρατήρηση του εαυτού μας, μια απειλή για το προκαθορισμένο ρεπερτόριο ρόλων μέσα από το οποίο ζούμε γενικά την ζωή μας. Αλλά την στιγμή που αυτή η απειλή εμφανιζόταν – σαν ένα χαντάκι που έπρεπε να διασχίσουμε, σαν ένα κατώφλι που έπρεπε να ξεπεράσουμε- από την παρουσία του και μόνο παίρναμε βοήθεια για να διασχίσουμε αυτό το κατώφλι.”
"ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ"
Ερώτηση: Οι κινήσεις έχουν μια σημαντική θέση στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ. Ποιος είναι ο ρόλος τους;
Πωλίν ντε Nταμπιέρ:Η εργασία με τις Κινήσεις δίνει τη δυνατότητα να καταλάβουμε, μέσα από την πραγματικότητα του βιώματος, ορισμένες χαρακτηριστικές απόψεις της διδασκαλίας που αλλιώς δε θα ήταν το ίδιο προσιτές.
Μια πρώτη άποψη αφορά το ρόλο του σώματος. Αυτός που ξεκινά τις κινήσεις δεν έχει ίσως ακόμη μια σαφή κατανόηση της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην κατάσταση του σώματός του και σε εκείνο που ο ίδιος αναζητά μέσα του. Ακόμη κι αν ενδιαφέρεται έντονα γι’ αυτό που του προτείνεται, δεν καταλαβαίνει αληθινά τη σημασία του. Οι κινήσεις είναι μια εξειδικευμένη προσέγγιση της σχέσης με το σώμα. Από τη μια μεριά θα τον κάνουν να ανακαλύψει τα εκπληκτικά αποθέματα που το σώμα μπορεί να προσφέρει στην εσωτερική έρευνα, αν απευθυνθούμε σε αυτό με ένα σωστό τρόπο. Από την άλλη, αντίθετα, μαθαίνει μέχρι πιο σημείο το σώμα με την κατάσταση έντασης ή αδράνειάς του μπορεί, στις συνηθισμένες συνθήκες, να αποτελέσει ένα φρένο. Μια άλλη άποψη αφορά την ικανότητα για προσπάθεια, αφορά τη δράση σε βάθος που μπορεί να έχει με τις κινήσεις, όταν εξασκείται μέσα σε ορισμένες συνθήκες τέλεια υπολογισμένες. Μόλις ξεπεραστούν δυσκολίες που φαίνονται ανυπέρβλητες, συμβαίνει να μεταβάλλεται η κατάσταση. Η κούραση, τα εμπόδια εξαφανίζονται. Πρέπει επομένως να πούμε ότι η προσπάθεια έχει μια αληθινή ικανότητα μετασχηματισμού. Το συναίσθημα γίνεται πιο τολμηρό, η σκέψη πιο καθαρή, το σώμα πιο ελαφρύ. Και μετά το βίωμα, το σώμα διατηρεί τα ίχνη του. Δεν είναι πλέον το ίδιο. Είναι σαν να βαπτίστηκε, να μυήθηκε. Είναι μια κατάσταση ευεργετική. Ένας νέος ορίζοντας ανοίγεται για την έρευνα.
Αλλά πρέπει να υπολογίσουμε ότι η ποιότητα αυτού που ζήσαμε εξαρτάται πάνω από όλα από την ποιότητα του σκοπού που επιδιώκουμε. Είναι σαν ένας νόμος. Αν ο σκοπός είναι απλά απόλαυση του σώματος σε κίνηση, η απόλαυση της μουσικής, η δίψα να πετύχεις, να ανταποκριθείς στις εξωτερικές απαιτήσεις, τότε, ακόμη κι αν σεβάστηκες τη μορφή, δεν θα έχεις διαβεί ένα κατώφλι. Η κίνηση δεν αποκτά το πραγματικό της νόημα, αν δεν συνοδεύεται από μια εσωτερική περισυλλογή, από την ανάγκη να στραφούμε προς εκείνο που ο Γκουρτζίεφ ονόμαζε κατάσταση «παρουσίας»¨.
Αναγνωρίζουμε λοιπόν μα πληρότητα ότι η εργασία με τις Κινήσεις αποτελεί μέρος μιας διδασκαλίας που οι πολλαπλές απόψεις είναι όλες στραμμένες προς την ανάπτυξη της συνειδητότητας. Εκείνος που ξεκινά αυτές τις ασκήσεις νιώθει ότι επιχειρεί να συνδεθεί με ενέργειες πιο βαθιές, άγνωστες σε αυτόν μέχρι τότε.
Ερώτηση: Ορισμένοι, ακόμη και από εκείνους που έχουν μια βαθύτερη γνώση των ιδεών που έφερε ο Γκουρτζίεφ, δεν καταλαβαίνουν γιατί οι Κινήσεις είναι αναπόσπαστο στοιχείο της διδασκαλίας.
Πωλίν ντε Νταμπιερ: Αυτό αποδεικνύει ότι ο ρόλος του σώματος παραμένει άγνωστος και ότι δεν διψούμε να τον λάβουμε υπόψιν. Ο Γκουρτζίεφ μας έλεγε ότι πρέπει να εργαστούμε με όλα τα κέντρα μας. Επανερχόταν αδιάκοπα σε αυτό το σημείο. Όμως αυτό δεν επιτυγχάνεται σε μια μέρα. Το να νιώθουμε με ένα σώμα βαρύ, απροσάρμοστο, εμπόδιο στην αναζήτηση εκείνου που αποτελεί ό,τι καλύτερο μέσα μας, είναι μια αφόρητη εμπειρία. Δεν μας αρέσει να μπαίνουμε σε συνθήκες όπου νιώθουμε την ανικανότητά μας να ανταποκριθούμε. Θα ήταν αναμφίβολα ο μόνος τρόπος να βρούμε κάτι καινούριο μέσα μας.
Ερώτηση: ίσως να νιώθουμε το σώμα λυμένο, ελεύθερο, σε καλή φόρμα και, μέχρι ενός σημείου, διαθέσιμο. Δεν υπάρχει όμως ένα άλλο επίπεδο όπου αποκαλύπτονται αντιστάσεις, όπου αρχίζουμε να αισθανόμαστε ότι κάτι, βαθιά, παραμένει σφραγισμένο; Μια μεγάλη χαλάρωση είναι παρούσα και στο βάθος μια αντίσταση που δεν προχωρεί;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Είναι εντελώς αληθινό. Μπορεί να έχει ένα σώμα υγιές, φυσιολογικά λυμένο, κι ατό να παραμένει σε ένα ορισμένο επίπεδο. Πρέπει να κληθούμε να πάμε μακρύτερα για να καταλάβουμε γιατί δεν αρκούσε. Θυμάμαι μια συνάντηση όπου κάποιος έθεσε στον Γκουρτζίεφ μια ερώτηση για τον ύπνο. «Χαλάρωσε βαθιά, του είπε, αλλά το βράδυ. Αυτό θα έχει δυο αποτελέσματα. Πρώτα, θα κοιμηθείς καλύτερα και, έπειτα, θα αρχίσεις να εγκαθιδρύεις μια σχέση ανάμεσα στο σώμα και τη συνειδητότητά σου». Φυσικά, αν χαλαρώνουμε με το συνηθισμένο τρόπο, αυτό δεν θα δημιουργήσει καμία σχέση ανάμεσα στο σώμα και τη συνειδητότητά μας. Αλλά αν αρχίσουμε να αισθανόμαστε μια πραγματική ανάγκη για εκείνη την εσωτερική περισυλλογή, θα ανακαλύψουμε πόσο υπήρξαμε κλειστοί. Υπάρχει μια κλήση που έρχεται από πολύ βαθύτερα μέσα μας και αυτή η εσωτερική αντίσταση που ανακαλύπτουμε αρχίζει τότε να χαλαρώνει.
Αρχικά με τις Κινήσεις η δυσκολία προέρχεται από την εξωτερική πρόκληση να καταλάβω και να συγκρατήσω τις κινήσεις που πρόκειται να εκτελέσω. Αλλά για να ανακαλύψω την ιδιαίτερη δυσκολία μου, για να παραμείνω σε επαφή με την ενατένιση της «ουσιώδους» ανημποριάς μου, μια άλλη απαίτηση είναι αναγκαία. Χρειάζεται μια ευαισθησία, μια σχέση με το σώμα που προκαλεί να γνωρίσω με ακρίβεια από πού ξεκινά η κίνηση. Ανακαλύπτουμε αυτό που είναι σωστό και αυτό που δεν είναι. Τότε αρχίζει μια αληθινή εργασία. Αν δεν υφίστανται ούτε οι συνθήκες ούτε ο απαιτούμενος χρόνος για να ζήσω μια τέτοια απαίτηση, οι κινήσεις μένουν σε ένα συνηθισμένο επίπεδο. Τίποτα πραγματικά δεν μετασχηματίζεται. Οι Κινήσεις μπορούν να αποτελέσουν ένα θαυμάσιο επίπεδο εργασίας, αλλά δεν είναι πάντα έτσι.
Ερώτηση: Θέλετε να πείτε ότι είναι αναγκαία μια ορισμένη βασική γνώση. Αυτές οι στάσεις δεν επιλέγονται τυχαία. Για να επαναλάβουμε μια από τις διατυπώσεις σας, ο «γραφισμός[1]» (graphisme) των Κινήσεων αποτελεί τη γλώσσα μιας υψηλής γνώσης. Οι κινήσεις του Γκουρτζίεφ μήπως είναι κάτι το εντελώς ξεχωριστό;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Ναι. Είναι ένα αναντικατάστατο όχημα, τουλάχιστον αν η κλήση είναι παρούσα, η κλήση για έρευνα. Όταν το σώμα είναι πιο ελεύθερο νιώθεις να σε οδηγεί μια εσωτερική ενέργεια, μια ουσιώδης ενέργεια που δεν είναι πια εκείνη του αυτοματισμού. Μια συγκεκριμένη στιγμή, επιμένοντας, αισθάνεσαι ότι η κίνηση έχει πραγματικά αναλάβει αυτή η ενέργεια, ότι η κίνηση εκφράζει τη γλώσσα αυτής της ενέργειας. Και είσαι παρών, χωρίς να παρεμβαίνεις. Είναι πολύ σημαντικό να φτάσεις σε αυτή τη κατάσταση.
Ερώτηση: Στην άσκηση που λέγεται «Παρορμήσεις και στάσεις» μια από τις κινήσεις μπορεί να εκφράζει την εξέγερση. Μια τέτοια στάση, που δεν μπορούμε αλήθεια την να ονομάσουμε ιερή, περιέχει ίσως κάτι νόμιμο. Ο ίδιος ο Βεελζεβούλ, ο ήρωας του βιβλίου του Γκουρτζίεφ. Επαναστατεί εναντίον της αδικίας που παρατηρεί γύρω του.
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Ναι. Τείνουμε να βρούμε κάθε λογής εξηγήσεις. Αλλά μονάχα κατόπιν εορτής, όταν έχουμε ήδη απομακρυνθεί από ό,τι συνέβαινε μέσα μας, από ένα ορισμένο ρεύμα που μας ελευθέρωνε. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι τόσο θαυμαστό να νιώθουμε της ελευθερία, που δεν λέμε τίποτα. Νιώθουμε μονάχα ότι υπάρχει κάτι σταθερό μέσα μας, ότι το σημαντικό είναι να έχεις ένα σώμα, μια προσοχή, που παραμένουν αρκετά ελεύθερα για να συνεχίσουν να είναι σε επαφή με την κίνηση που παρουσιάζεται. Όμως αυτή η προνομιούχα στιγμή δεν διαρκεί, και, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, μας ξαναπιάνουν οι συνηθισμένες μας σκέψεις.
Ερώτηση: Είναι δύσκολο να κρατηθεί κανείς σταθερά σε αυτή την ουσιώδη κατάσταση, την υπερβατική. Δεν είναι απλό ούτε να τη ζήσεις ούτε να τη μεταδώσεις.
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Μήπως το πρόβλημά μας δεν είναι απλά να φτάσουμε στο να βρούμε μέσα μας τα λόγια που εκφράσουμε αυτό που ζητάμε; Πώς θα μπορούσαμε, σε έναν άλλο χώρο, να μεταφράσουμε την εντύπωση που συναισθανόμαστε μπροστά σε ένα έργο αρχαίας θρησκευτικής τέχνης, αιγυπτιακό, ρωμαϊκό ή γοτθικό, για παράδειγμα; Νιώθουμε μια ορισμένη δόνηση μέσα σε αυτά τα έργα. Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε ότι την νιώθουμε σαν μια ουσία διαφορετική από τη δική μας, αλλά και δική μας, την ίδια στιγμή. Και όσο δεχόμαστε τις εξαιρετικές εκείνες εντυπώσεις, αναγνωρίζουμε ότι πεινάμε γι’ αυτές, ότι διψάμε γι’ αυτές, ότι ξυπνούν μέσα μας μια ηχώ λεπτών ενεργειών. Νομίζω ότι όλοι όσοι έχουν ευαισθησία γνωρίζουν και αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν λεπτότερες ενέργειες. Ενστικτωδώς τις δέχονται και εκτιμούν την αξία τους. Αλλά δεν γνωρίζουν τι να τις κάνουν. Αυτό θα μπορούσε πρώτα να μας εκπλήξει, να μας οδηγήσει στο να αναρωτηθούμε. Τον περισσότερο καιρό, αυτές οι τόσο λεπτές εντυπώσεις τρέφουν μονάχα τον αισθητισμό μας, με το ελαφρύ αίσθημα υπεροχής που τον συνοδεύει.
Ερώτηση: Ναι, είναι αλήθεια. Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Ποιος είναι άραγε ο ρόλος αυτών των έργων τέχνης;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι τα έργα τέτοιας ποιότητας δεν είναι απομονωμένες δημιουργίες. Αποτελούν μέρος ενός συνόλου, μιας γνώσης ολοκληρωτικά στραμμένης προς τι γίγνεσθαι του ανθρώπου και την εξέλιξή του. Μας πληροφορούν για πραγματικότητες ενός άλλου επιπέδου και, ακόμη κι αν η σκέψη μας δεν καταλαβαίνει, αγγίζουν, δίνουν ζωή σε ορισμένα μέρη του υποσυνείδητού μας. Οι μορφές που παίρνουν συγκροτούν μια γλώσσα. Νιώθουμε να τις διαπερνά μια ζωντανή κίνηση όμοια με εκείνη που θαυμάζουμε ατενίζοντας τη Φύση.
Ερώτηση: Θέλετε να πείτε ότι οι κινήσεις δημιουργούν επίσης ένα άνοιγμα στην ίδια την αισθαντικότητα;
Πωλίν ντε Νταμπίερ: Ναι, είναι θαυμαστό. Αλλά υπερβολικά συχνά το απολαμβάνουμε και δεν πάμε πιο πέρα. Ειλικρινά, αν παρατηρήσουμε τον εαυτό μας, θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε πόσο απλουστευτική είναι η σκέψη μας. Πάνω από όλα μας ενδιαφέρουν οι δυσκολίες μας και η ικανοποίηση να νιώσουμε απαλλαγμένοι από αυτές και όχι η συνειδητότητα που θα μας επέτρεπε να υπηρετήσουμε πραγματικά. Υπηρετώ θα σήμαινε να επωφεληθώ από αυτό το ξεκίνημα ελευθερίας για να εκλεπτύνω όλο και πιο πολύ τη θέαση εκείνου που δεν γίνεται όπως θα όφειλε, ώστε να το κάνω όλο και καλύτερα.
Ερώτηση: Αυτό ανακαλεί το ζήτημα του βασάνου. Στην «εργασία» γίνεται λόγος για ένα βάσανο που δεν έρχεται από το εγώ.
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Για να βιώσω αυτό το βάσανο, θα χρειαζόταν να συνειδητοποιήσω πληρέστερα εκείνο που πρέπει να υπηρετήσω. Φανταστείτε ότι φτάσαμε σε αυτή τη πιο μεγάλη ελευθερία και ότι κάποιος σας ζητά να παίξετε πιάνο για να συνοδέψετε τις κινήσεις. Όμως, μόλις που γνωρίζετε να παίζεται αυτό το όργανο. Νιώθετε καλά ό,τι σε αυτή την κατάσταση, ακόμη και με αυτό το εσωτερικό άνοιγμα, δεν είστε έτοιμος να υπηρετήσετε. Επειδή η απαίτηση που σας τέθηκε είναι συγκεκριμένη για σας, καταλαβαίνετε ότι πρέπει να εργαστείτε. Περνάτε όλες τις φάσεις και τις υποχρεώσεις που συνοδεύουν αυτή την εργασία. Να το πραγματικό βάσανο. Όμως το συναίσθημα ότι είμαι εγώ ο ίδιος ένα κακό όργανο για την εσωτερική μου έρευνα, ανήμπορο, αυτό το συναίσθημα δεν έχει αναπτυχθεί, διότι η θέαση της έλλειψής μου δεν έχει επίσης αναπτυχθεί. Όταν πραγματικά βλέπουμε αυτό που πρέπει να γίνει, τότε μπορούμε να γνωρίσουμε αυτό το βάσανο. Προϋποθέτει όμως μια συνειδητότητα και μια ευαισθησία που δεν αποκτώνται σε μια μέρα.
Ερώτηση: Θα μπορούσατε να πείτε ποιες είναι οι τυπικές απαιτήσεις των κινήσεων;
Πωλίν ντε Νταμπίερ: Οι περισσότερες οι μαθητείες για το σώμα, με πνευματικό σκοπό, συνοδεύονται από ακριβείς, συγκεκριμένες απαιτήσεις και οι κινήσεις του Γκουρτζίεφ δεν ξεφεύγουν αυτόν τον κανόνα. Όταν συμμετέχετε σε μια συνάντηση εργασίας, παρατηρείτε μια σειρά στάσεις, πραγματικά όμορφες συχνά, που διαδέχονται η μια την άλλη. Όπως κι αν είναι, αργές, με περισυλλογή, ζωηρές, ενεργητικές, απαιτούν όλες μια μεγάλη συγκέντρωση. Πράγματι, αυτός που ασκείται έχει να συντονίσει μέσα του, με έναν κανονικό ρυθμό και σε συνδυασμούς που εναλλάσσονται, διαφορετικές θέσεις του σώματος, των μελών και του κεφαλιού, που έχουν πριν γίνει χωριστά αντικείμενο εργασίας. Η δυσκολία προσανατολίζει όλη την προσοχή του. Επιπλέον, το σώμα πρέπει να ανταποκριθεί με την αναγκαία ταχύτητα και ευελιξία. Όσο προχωρά τόσο αισθάνεται πόσο η πρόκληση είναι μεγάλη, διότι, την ίδια στιγμή, πρέπει να συνδέει σταθερά αυτό που κάνει με την ανάγκη παρουσίας, εσωτερικής προσοχής, που η διδασκαλία έχει αρχίσει να ξυπνά μέσα του. Και το καταφέρνει λίγο πολύ. Αλλά αν φτάσει πραγματικά να συνδέσει αυτό που κάνει με αυτό που έχει γίνει ένας σκοπός ουσιαστικός γι’ αυτόν, τότε προχωράει από ανακάλυψη σε ανακάλυψη. Ανακαλύπτει, για παράδειγμα, ότι η δυσκολία που βιώνει με τις Κινήσεις αντιστοιχεί σε εκείνο που τον περιορίζει ό,τι κι αν κάνει. Δεν είναι βαρύς μόνο απέναντι στην άσκηση, απροσάρμοστος, αδύναμος να δοθεί πλήρως. Έτσι ζει διαρκώς. Νιώθει την κατάστασή του. Τον καίει. Αλλά νιώθει να φλέγεται και από μια ελπίδα που εμφανίζεται μέσα του, πολύ μεγαλύτερη από όσο γνώρισε ποτέ. Έζησε την εμπειρία μιας πιθανής σχέσης ανάμεσα σε αυτό που ο ίδιος είναι και σε μια κατάσταση ανώτερη, που τον διαπερνά, τον μεταμορφώνει, που εκφράζεται με ζωντανές μορφές, μορφές που τις ζει.
Ερώτηση: Μόλις μιλήσατε για την ομορφιά που παρουσιάζεται στις κινήσεις. Μπορείτε να πείτε περισσότερα;
Πωλίν ντε Νταμπίερ: Θέλω πάνω απ’ όλα να μιλήσω για μια συναρπαστική ομορφιά που εμφανίζεται μερικές φορές σε μια άσκηση. Συμβαίνει μετά από αρκετή ώρα εργασία, μετά από μια έντονη προσπάθεια. Τότε η συνηθισμένη προσωπικότητα των μαθητών εξαλείφεται. Μια άλλη φύση διαφαίνεται, απελευθερώνεται με μια ακτινοβόλα παρουσία, μεγαλόπρεπη και γεμάτη ακατάληπτη συγκατάβαση.
Ερώτηση: Εν συμβάν αυτού του είδους προϋποθέτει ότι έχουν συνδυαστεί ιδιαίτερες συνθήκες. Μιλήσατε για εξωτερική προσπάθεια, για εσωτερική προσπάθεια, αλλά δεν είπατε τίποτα για τις ίδιες τις στάσεις, τι το ιδιαίτερο έχουν;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Αφ’ ότου οι κινήσεις μελετήθηκαν λίγο πολύ παντού στον κόσμο, αυτοί που τις δίδαξαν ανέλυσαν τη δομή τους. Όφειλαν και οι ίδιοι να συνθέσουν προπαρασκευαστικές ασκήσεις. Αλλά ποτέ αυτές οι τελευταίες δεν περιβλήθηκαν την ίδια την αρετή. Όποιος ξαναβρίσκει μια Κίνηση Γκουρτζίεφ αισθάνεται κάθε φορά να μπαίνει πάλι σε μια μεγάλη περιπέτεια. Όσο τη μελετά, τόσο έχει το συναίσθημα ότι βρίσκεται μπροστά στην παρουσία μιας γνώσης, μιας επιστήμης πολύ αρχαίας, της επιστήμης των στάσεων, των νόμων τους, των σχέσεών τους με τις διαφορετικές κινήσεις ενέργειας. Οι κινήσεις, η διαδοχή τους, το τέμπο τους έχουν καθοριστεί με ακρίβεια. Ο Γκουρτζίεφ χρησιμοποιούσε συχνέ την έκφραση «κάντο ακριβώς». Όσο υπάρχει το «κάντο ακριβώς», κάθε στάση γίνεται αισθητή σαν ένα ακόμη σύμβολο του εαυτού μας και του κόσμου. Κάνει να αναβρύσουν μέσα μας ξεχασμένες δυνάμεις, σε ύπνο.
Ερώτηση: Μήπως πρόκειται για μια ειδική έρευνα που θα έδινε την ευκαιρία σε πολλούς να πουν ότι η διδασκαλία αυτή είναι ελιτίστικη;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Είναι αλήθεια ότι σας μιλώ για κάτι που συμβαίνει σε εξαιρετικές στιγμές, σπάνιες στιγμές εξύψωσης και αλήθειας, που αφήνουν μια εντύπωση πολύ δυνατή και μια νοσταλγία χωρίς αμφιβολία. Όμως, και αυτό είναι ίσως επόμενο, αυτή η αναζήτηση έχει ταυτόχρονα μια πολύ μεγάλη κλίμακα δυνατοτήτων. Τα παιδιά, οι ενήλικες, οι ηλικιωμένοι μπορούν όλοι να συμμετέχουν το ίδιο καλά. Οι ασκήσεις είναι προσαρμοσμένες στις δυνατότητες του καθενός. Όλοι μπορούν να μελετήσουν πώς το σώμα, με την κίνησή του, την υπακοή του στο ρυθμό, τη μουσική, μπορεί να συνδεθεί με μια εργασία βαθιά πάνω στον εαυτό του. Όλη αυτή η προσπάθεια αφορά τον άνθρωπο, την ανθρωπιά του. Ο πλούτος της έρευνας είναι ανοιχτός σε όλους.
Ερώτηση: Ποια είναι λοιπόν η ιδιαιτερότητα των κινήσεων μέσα στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ; Είπατε στην αρχή ότι δίνουν τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε κάποιες απόψεις της διδασκαλίας που, χωρίς τις κινήσεις, δεν θα ήταν τόσο προσιτές. Όμως γίνονται σε συνθήκες πολύ ιδιαίτερες. Θα ήταν αδύνατο να επωφεληθεί κανείς από αυτές μέσα στη ζωή;
Πωλίν ντε Νταμπιέρ: Ο Γκουρτζίεφ έδωσε μια μέρα έναν ορισμό απροσδόκητο στη λέξη «τέχνη». Είπε ότι σημαίνει «τεχνητό», δηλαδή απαιτεί συνθήκες ασυνήθιστες, συνθήκες πιο συγκεντρωμένες κατά κάποιο τρόπο, που επιτρέπουν να πλησιάσουμε ανώτερες ενέργειας. Αλλά από μόνες τους αυτές οι εξαιρετικές στιγμές δεν θα είχαν νόημα. Γιατί είναι η πορεία μιας ημέρας που πρέπει να ανταποκριθούμε, με τον τρόπο που ζούμε. Είναι μέσα στη ζωή μας που έχουμε ανάγκη να ανοιχτούμε με μια κατάσταση πιο συνειδητή. Λοιπόν το σώμα παίζει πάλι το ρόλο του. Είναι ένα μονάχα στοιχείο, αλλά σημαντικό, γιατί η δράση του είναι συνεχής. Με τις εντάσεις του συντηρεί μια κατάσταση βάρους, διασκορπισμού, λήθης, σπατάλης ενέργειας ή, αντίθετα, χαλαρώνοντας, μπορεί να μπει στην υπηρεσία αυτού του ανοίγματος, με τη λεπτότητα της ενέργειας που μεταβιβάζει. Τις στιγμές τα άσκησης, οι κινήσεις αναπτύσσουν μέσα μας μια ευαισθησία ειδικά γι’ αυτήν την κατάσταση. Με τον καιρό, η ευαισθησία αυτή διατηρείται πίσω από όλες τις περιστάσεις της μέρας. Βοηθά σε μια καλύτερη ισορροπία. Πλουτίζει τη στιγμή παρουσίας. Γίνεται ένας σπουδαίος παράγοντας της ζωής, χάρις στον οποίο οι Κινήσεις συνδέονται με τις άλλες πλευρές της διδασκαλίας.
[1] Σ.τ.Ε. Το νόημα θα μπορούσε να αποδοθεί και με το νεολογισμό «γραφητισμός».
ΙΕΡΟΙ ΧΟΡΟΙ
Το νόημα των κινήσεων που έφερε ο Ι. ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ
Πώς να καταλάβουμε τις απαρχές της κίνησης;
Ποια είναι η πηγή της μυστηριώδους ενέργειας που δίνει στον άνθρωπο και σε όλες τις εκδηλώσεις του, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του, και ακόμη πιο πέρα;
Με ποιο τρόπο αυτή η ενέργεια μας δίνει ζωή;
Έχει ο άνθρωπος μια πραγματική εξουσία πάνω στις κινήσεις του;
Με την ανάπτυξη της συνειδητότητας, η Διδασκαλία ζητά να αποκαλύψει ξανά εκείνη την πηγή της ζωής, που όμως είναι φυλακισμένη από την ανθρώπινη αλλοτρίωση ή και ολότελα καλυμμένη από αυτήν. Πραγματικά, μια μεγάλη λειτουργική αταξία εμποδίζει να αντιληφθούμε την πρωταρχική ενέργεια. Μια αταξία που παράγεται από πολλαπλές εντάσεις, πολύπλοκους αυτοματισμούς που με τη σειρά τους συνδέονται με πολύ βαθύτερα εξαρτημένα ανακλαστικά. Οι στάσεις μας, οι χειρονομίες, οι πόζες, πάντα οι ίδιες, μας χαρακτηρίζουν και τελικά αποτελούν ό,τι είμαστε, δηλαδή μια φαντασιωτική ταύτιση μέσα στον παραμορφωτικό καθρέφτη της νόησής μας. Σε αυτή την κατάσταση ο άνθρωπος δεν έχει πραγματική εξουσία πάνω στις κινήσεις του. Παρ’ όλες τις δραστηριότητες που μπορεί να εκπληρώσει τόσο στο σωματικό όσο και στο διανοητικό επίπεδο, ο άνθρωπος, πραγματικά, αισθάνεται και επηρεάζεται μόνον από τη μια πλευρά της φύσης του εις βάρος της άλλης, της πιο ουσιαστικής. Συνεχίζει να αγνοεί την πρωταρχική ενέργεια – και ζει εγκλωβισμένος σε ένα καλούπι τυπικότητας, χωρίς τη δύναμη να αποδράσει από τα γρανάζια της αδιέξοδης σχέσης ανάμεσα στην αυτοματική κίνηση του νοητικού και την αυτοματοποιημένη λειτουργία της προσωπικότητάς του.
Η δύναμη της ζωής, φυλακισμένη σε ένα λαβύρινθο χωρίς διέξοδο, δεν μπορεί να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε ένα σώμα δύστροπο. Τρέφει μια μηχανή.
Και αυτή τον ξεγελά και, στη συνηθισμένη πορεία της ζωής του, δεν είναι δυνατό να δει ο άνθρωπος μέχρι πιο σημείο είναι σκλάβος των αυτοματισμών του. Χρειάζονται συνθήκες πολύ ειδικές για να το γνωρίσει και να αναδυθεί μέσα του μια άλλη ποιότητα προσοχής και συνείδησης του εαυτού.
Η πρακτική των κινήσεων ανταποκρίνεται σε αυτήν ακριβώς την ανάγκη. Είναι η μαθητεία που επιτρέπει πράγματι να βιώσουμε μέσα από το σώμα σε κίνηση το σύνολο των λειτουργικών μηχανισμών του και, προπαντός, να ξυπνήσουμε τις λανθάνουσες ικανότητές του που προέρχονται από μια ανεξερεύνητη πλευρά της φύσης μας.
Οι Κινήσεις προτείνονται, κατά γενικό κανόνα, μόνο μετά από μια προκαταρτική εργασία, όπου φωτίζονται οι γενικές αρχές της Διδασκαλίας και η αληθινή διάσταση της αυτογνωσίας. Σε αυτές τις συνθήκες, η πρακτική των κινήσεων μπορεί να εκτιμηθεί με την σωστή της αξία, και ως προς την ακρίβεια και ως προς το αποτέλεσμά της.
Είτε πρόκειται για Ασκήσεις είτε για Χορούς, οι Κινήσεις έχουν σκοπό να ξαναβρούμε, μέσα στην ισορροπία του σώματος και την καινούρια διευθέτηση της λειτουργίας του, μια παρουσία του Είναι που φτάνει και στην εκδήλωσή της, προάγγελο μιας αυτοσυνείδησης μέσα στο ίδιο, και σαν εσώτερο περιεχόμενο και σαν έκφραση.
Για να ακολουθήσω αυτόν το δρόμο πρέπει να αποδεχτώ πλήρως να εργαστώ σε «σχολή», να γίνω ένας μαθητής μέσα στους άλλους, ένα απλό νούμερο σε μια σειρά, με την εξαιρετική υποστήριξη, όμως, μιας κοινής αναζήτησης.
Οι Κινήσεις ζουν σε ένα είδος μικρόκοσμου όπου κάθε συμμέτοχος, υποτασσόμενος ολοκληρωτικά στις κατευθύνσεις εκείνου που διδάσκει, αισθάνεται υπεύθυνος για το περιβάλλον όπου ο ίδιος εξελίσσεται, όσο και για τον εαυτό του τον ίδιο.
Η μουσική, έτοιμη σύνθεση[1] ή αυτοσχεδιασμός, θα παίξει επίσης ένα σημαντικό ρόλο σε αυτό το βίωμα. Σε βαθύτερη αντιστοιχία με το εσωτερικό νόημα των κινήσεων, τις υποστηρίζει στο ρυθμό τους και την έκφραση, εναρμονίζεται με αυτές και με την εργασία όλων. Αποτελεί έτσι, μαζί με τους ερμηνευτές της, μέρος συστατικό της συνολικής αλχημείας.
Οι Ασκήσεις δεν έχουν προφανώς ούτε την ίδια βαρύτητα ούτε την ίδια πυκνότητα, αλλά κάθε μια τους είναι φορτισμένη με μια ειδικότερη σημασία – στη μορφή του και τη σκοπιμότητα, στην πολυπλοκότητά τους, όπως και στην απλότητα – που διεκδικεί μια απόλυτη ακρίβεια κίνησης, από τις παλάμες μέχρι τη παραμικρή θέση των ποδιών, απαιτώντας μια δυναμική ισορροπία όλων όσων μας αποτελούν για να υπηρετήσει μια αναζήτηση που δεν προσδιορίζεται παρά μέσα από τη ζωντανή εμπειρία.
Όταν καταπιανόμαστε με αυτή τη μαθητεία., από την αρχή κιόλας μας εκπλήσσει ότι ο καταναγκασμός είναι ταυτόχρονος με την ελευθερία.
Ανακαλύπτουμε μια καινούρια ζωή, σε ένα σώμα κατειλημμένο μέχρι τότε από μια εκπαίδευση αποτελούμενη από συνήθειες κινητικές, ψυχικές και άλλες, ένα σώμα που ελευθερώνεται και ανοίγεται σ’ ένα κόσμο εντυπώσεων και άγνωστων βιωμάτων. Αλλά ανακαλύπτουμε επίσης ότι απαιτείται επίσης μια σταθερή προσοχή πάνω στο σώμα. Η αμείλικτη αντιμετώπιση των Ασκήσεων και των Χορών και, προπαντός, της ανικανότητάς μας να «συμμορφωθούμε στο πρότυπο», προκαλεί συχνά έναν αληθινό κλονισμό.
Θα αναγκαστούμε τότε να αναγνωρίσουμε, αυτή τη φορά από την εμπειρία μας, ότι οι κινήσεις μας γίνονται πάντα αυτοματικά, ότι η γένεσή τους ξεπηδά από μιας λειτουργία που δεν εξουσιάζουμε, που δεν συνδεόμαστε μαζί της. Είτε πρόκειται για τη σκέψη, το συναίσθημα ή μια κινητική ανταπόκριση, αυτή η αυτοματοποιημένη λειτουργία αποσπάται και ανταποκρίνεται εκ μέρους του συνόλου.
Σε μια τέτοια αταξία και σύγχυση, επιβάλλεται μια ισορροπία, αλλά δεν μπορούμε ακόμη να τη βρούμε. Η διαπίστωση της ανημποριάς και η συνειδητοποίηση ακόμη της έλλειψης ενότητας είναι πραγματικά από τις πιο πλούσιες και πιο αποκαλυπτικές απόψεις της ανάπτυξη της συνειδητότητας.
Ό,τι εφαρμόζεται στις Κινήσεις δεν έχει ποτέ ξανά εφαρμοστεί με τον ίδιο τρόπο.
Είναι ένα νέο αλφάβητο για να αποκρυπτογραφήσουμε μια νέα γλώσσα, έναν τρόπο γνώσης άμεσο, που επιτρέπει να κάνουμε αισθητή στο σώμα τη μηχανικότητά του και, ταυτόχρονα, να το προετοιμάσουμε να δεχτεί άλλα ρεύματα ενέργειας, που δεν μπορεί ακόμα να προσεγγίσει. Οι νέες στάσεις, προερχόμενες από μια διαφορετική εσωτερική τάξη, θα αντιμετωπίσουν ένα ρεπερτόριο αυτοματικών αντιδράσεων στέρεα ριζωμένων.
Σταδιακά, ο άνθρωπος θα μπορέσει να αντιληφθεί μέχρι πιο σημείο είναι σκλάβος ενός μηχανισμού, όπου η συνειρμική σκέψη γίνεται το μοναδικό γενεσιουργό αίτιο, εις βάρος του ολοκληρωμένου όντος, εις βάρος της ουσίας του.
Αλλά τι είναι το ολοκληρωμένο ον;
Μήπως είναι το σώμα εν δυνάμει όργανο όλων τω ν ενεργειών του δημιουργημένου κόσμου, γεγονός που δίνει μια εντελώς διαφορετική διάσταση σε αυτήν της έρευνα, ενώ προσφέρει στην πνευματικότητα την κυριότερη διάσταση σε αυτήν την έρευνα, ενώ προσφέρει στην πνευματικότητα την κυριότερη υπόστασή της;
Μήπως είναι το σώμα ο αληθινός Ναός του Θεού, δοχείο και μετασχηματιστής όλων των ενεργειών που το διαπερνούν;
Μήπως έχουμε ξεχάσει ότι η αίσθηση μιας ανώτερης ενέργειας είναι φυσική στον άνθρωπο;
Από την προοπτική, ακριβώς, ενός ανοίγματος προς το ιερό πρέπει να καταλάβουμε τους Χορούς που μας έφερε ο Γ. Ι. Γκουρτζίεφ. Είναι το άνοιγμα που θα ελευθερώσει τον άνθρωπο από τη μηχανικότητά του, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την «ουσιώδη» πλευρά της φύσης του.
Οι κινήσεις επικαλούνται το «ολοκληρωμένο ον» αλλά από δρόμους πάντα διαφορετικούς. Έτσι εξηγείται η εξαιρετική τους ποικιλία. Ασκούν ειδικότερα τη μια λειτουργία ή την άλλη και στηρίζονται συχνά πάνω σε «τέμπο» εντελώς διαφορετικά από εκείνα που βιώνουμε συνήθως.
Μια κίνηση όπως Οι Κύκλοι. Για παράδειγμα, γίνεται καθιστή και επιτρέπει να φτάσουμε σε μια τέτοια εσωτερική ησυχία, ώστε και η μόνη κίνηση με την μαγική της βραδύτητα μοιάζει να παράγει έναν «ήχο».
Άλλες κινήσεις επιζητούν την κυριαρχία στο σώμα, μέσα στο ρυθμό και το σθένος, μιας εκούσιας ελεγχόμενης έντασης. Σε αυτούς που τις βιώνουν, έχουν την ικανότητα να ζωντανέψουν με το δυναμισμό τους μια «επιθυμία του είναι», πολύ πέρα από την ίδια τη θέληση, και με αυτήν την επιθυμία επικαλούνται τη βαθιά αίσθηση της τελετουργίας. Είναι η περίπτωση ορισμένων ασκήσεων που λέγονται «Δερβίσικες».
Το ίδιο συμβαίνει και με τους Χορούς των Ναών που λέγονται Γυναικείοι Χοροί, εμπνευσμένοι από τελετουργικούς χορούς, που κάποτε του εκτελούσαν σε άβατα μοναστήρια της Κεντρικής Ασίας. Εδώ, η θηλυκότητα συνδέεται με το ιερό μέσα σε ένα σβήσιμο ολόκληρου του όντος, στην υπηρεσία μιας αρχής που το υπερβαίνει.
«Χορέψτε για τους αρχαιότερους μεγάλους προφήτες» μας είπε μια φορά για να ξαναδώσει νόημα και ζωή σε αυτό που ζητούσαμε να εκφράσουμε.
Οι κινήσεις προσευχής, επίσης, σε υψώνουν πάνω από τις «ανθρώπινες συνθήκες», με την ομορφιά των φορτισμένων με νόημα χειρονομιών, όχι για να ικανοποιήσουν την αναζήτηση αισθητισμού, αλλά για να ελευθερώσουν φυλακισμένες ενέργειες με τις κατάλληλες στάσεις. Έτσι, αφήνουν να παρουσιαστεί η ακριβής έκφραση του αληθινού συναισθήματος του εαυτού.
Ας μιλήσουμε και για τις κινήσεις που λέγονται Πολλαπλασιασμοί και βασίζονται στους Νόμους του Τρία και Επτά, οι οποίοι, σύμφωνα με τη Διδασκαλία, διέπουν τον δημιουργημένο κόσμο, κάνοντας δυνατή την εξέλιξη σε τροχιές μαθηματικά ορισμένες, όπου το νόημα της θέσης μας και επομένως του ρόλου μας καθορίζεται από τον εκφραζόμενο νόμο, και αυτό επιβάλλει μια ετοιμότητα και μια ακραία αυστηρότητα κατά τις μετατοπίσεις.
Αναφέραμε εδώ μερικά μόνο παραδείγματα μέσα στην αναρίθμητη ποικιλία των κινήσεων που επικαλούνται προπαντός την ύπαρξη μιας ιερής τέχνης, μιας θετικής επιστήμης, ικανής να ανοίξει τον άνθρωπο προς μια άλλη διάσταση, μια άλλη «Πηγή της ζωής». Οι Χοροί αυτοί δεν αποκτούν την πραγματική τους σημασία παρά μόνο όταν η εκδήλωση μιας ενέργειας υψηλότερης αποκαλύπτει ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης.
Για να προσεγγίσουμε αυτή των πηγών ζωής πρέπει, όπως είπαμε ήδη, να διανύσουμε μια μακρά διαδικασία, να βιώσουμε την κατάσταση «νοητικής εξάρτησης» που διαιρεί τον άνθρωπο, περιορίζει το πεδίο της συνειδητότητάς του και τον κάνει να αμφιβάλει για τις πραγματικές δυνατότητες που έχει η δύναμη της προσοχής του να τον ελευθερώσει.
Μόνο αν βασανιστώ, δηλαδή αν σταθώ και ατενίσω τους περιορισμούς μου, τότε μόνον εμφανίζεται μια βαθιά αποδοχή, σχηματίζεται άνοιγμα, όλο το είναι μου ξαναβρίσκει την ενότητά του, το διαπερνά μια δράση εντελώς άλλης τάξης, πραγματικά πνευματική, που θα μεταμορφώσει το συναίσθημα που έχω για τον εαυτό μου.
Εκείνο που εξασκούμε με την πρακτική των κινήσεων είναι ουσιαστικά το άνοιγμα σε αυτή τη δράση, που επιβεβαιώνουμε σταθερά.
Όμως, για να την αισθανόμαστε αρκετά, πρέπει να μπορούμε να εγκαταλείπουμε την κατάσταση εντάσεων που εμφανίζεται κάθε στιγμή κάτω από τη μια ή την άλλη μορφή, είτε είναι μια υπερβολική θέληση, μια ταραγμένη σκέψη, μια δίψα για αποτελέσματα, ένας φόβος. Υπάρχουν τόσες εντάσεις που γίνονται φραγμός στη δράση αυτής της ενέργειας, εμποδίζοντας τις σωματικές στάσεις να αναπτυχθούν ελεύθερα μέσα στην ευελιξία τους και σύμφωνα με τον δικό τους ρυθμό, αλλοιώνοντας έτσι την ίδια τους την έκφραση και το ιερό νόημα του χορού. Η ισορροπία και η ενότητα του όντος παίζονται μια τέτοια στιγμή. Μονάχα εγκαταλείποντας όλες τις εντάσεις, μέσα σε ένα ας το να γίνει, γινόμαστε διαθέσιμοι να αφεθούνε στη δράση και να ανοιχτούμε σε μια άλλη έλξη.
Και τότε ίσως μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τη θεμελιώδη εμπειρία της προσοχής, η οποία εκπορεύεται από μια πηγή που υπερβαίνει τις συνηθισμένες λειτουργίες και δηλώνει τον άνθρωπο, πέρα από όλα όσα έχει γνωρίσει μέχρις εκείνη τη στιγμή.
Δέκτης όλων των επιρροών, όρθιος ανάμεσα σε «ουρανό και γη», γίνεται σημείο σύνδεσης, μεσολαβητής ανάμεσα σε δυο κόσμους, τον κόσμο των ανθρώπων και τον άλλο, εκείνον απ’ όπου προέρχεται η υψηλότερη ενέργεια που μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει, η μόνη ικανή να το μεταμορφώσει, να τον ελευθερώσει και να αλλάξει την «κατάστασή του».
Οι Χριστιανοί Μυστικοί ονομάζουν κατάσταση χάριτος αυτή την ελευθερωμένη κατάσταση.
Οι Ινδοί Σοφοί ονομάζουν υπέρ – νοητικό αυτό που γεννά την αναπαλλοτρίωτη κατάσταση, την απελευθερωμένη από ντον «αντικατοπτρισμό του δυϊσμού».
Το νοητικό δεν είναι πλέον ο κύριος, όσο ο άνθρωπος παίρνει ζωή από την άλλη ενέργεια, όπως μαρτυρεί το ιερό κείμενο από την Κένα Ουπανεσάντ:
Το νοητικό θεμελιωμένο στους περιορισμούς και τον κατακερματισμό δεν μπορεί να δράσει παρά με ένα κέντρο δοσμένο στην κατώτερη και σκοτισμένη ύπαρξη. Αλλά το υπερνοητικό ριζώνει στην Ενότητα, καταλαβαίνει και διεισδύει . η δράση του βρίσκεται στο καθολικό και σε σταθερή επικοινωνία με μια αιώνια υπερβατική πηγή.
Υπάρχουν Χοροί, οι οποίοι ελισσόμενοι υπενθυμίζουν τους Νόμους που διέπουν τις μυστικές κινήσεις των άστρων και των ανθρώπων, αποτελώντας τα ζωντανά σύμβολά τους. Αν μπορέσουμε, μέσα στην μέγιστη ευελιξία του σώματός μας, να τους παραδώσουμε όλο μας το είναι, μπορούμε με τη συμμετοχή μας να ανακαινιστούμε και να τραφούμε από την Πηγή της Ζωής.
Ο χορός παίρνει τότε μια ολότελα διαφορετική σημασία, ο άνθρωπος ο ίδιος γίνεται όργανο μιας καθολικής ενέργειας που περιέχεται στο σώμα για μια στιγμή χάριν μιας ολότελα άλλης δόξας.
«Ό,τι δεν μπορείτε να βρείτε στο σώμα σας[2], δεν θα το βρείτε αλλού». Αυτό το ρητό από την Ανατολή μπορεί χωρίς αμφιβολία να ανακεφαλαιώσει ό,τι ειπώθηκε μόλις για την πρακτική των Κινήσεων και το βαθύ νόημα αυτής της έρευνας.
Αναγνωρίζοντας το σώμα ως δέκτη και μετασχηματιστή όλων των ενεργειών που το διαπερνούν, αναζητώντας την ισορροπία, το μέτρο και την τελειοποίηση της ουσίας του της ίδιας , ο Γ. Ι. Γκουρτζίεφ έκανε την Επιστήμη της Κίνησης ένα από τα θεμέλια της Διδασκαλίας του. Οι Ιεροί Χοροί είναι μια από τις ζωντανότερες μαρτυρίες του Έργου εκείνου που αποκαλούσε τον εαυτό του, «απλά»,…
Ο χοροδιδάσκαλος
[1] Υπάρχει μουσική γραμμένη ειδικά γι τις κινήσεις. Στην αρχή συνέθεσαν ο Γ. Ι. Γκουρτζίεφ και ο Τ. ντε Χάρτμαν. Αργότερα και άλλοι συνθέτες εμπλούτιζαν το ρεπερτόριο και ιδιαίτερα ο Edward Michael και ο Alain Kremski.
[2] Πρόκειται προφανώς για μια λειτουργική οντότητα που δεν περιορίζεται μόνο στο φυσικό σώμα΅.
